Îäàõí Õàëüìã Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷èí äàðóê Áîîâà Áàäìàåâ ²ð³ñ³í ýêîíîìè÷åñê äåëãðëòèí ìèíèñòåðñòâèí øàœºà ïðîãðàììñèí Äåïàðòàìåíòèí äèðåêòîð Àëåêñåé Ãðàíîâñêèéëà õàðºâ. Õàðºëòä òàœº÷èí ýêîíîìèêèí áîëí õóëä-㢢ëã³í³ ìèíèñòðèí íåãäã÷ äàðóê Áàñœ Ìóåâ îðëöâ.
Ìàíà òàœº÷ä øàœºà ïðîãðàììñ á³³äë-šèðºëä òîõðàëºíà áîëí 2019 šèëä ôåäåðàëüí èíâåñòèöèîíí ïðîãðàììä ç³ðì îáúåêòñèã îðóëëºíà òóñêàð õàðºëòä ꢢíäâð áîëâ.

Øèäð Õàëüìã Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷èí íåãäã÷ äàðóê Ñåðãåé Áàäìàåâ ²ð³ñ³í òîñõëòûí ìèíèñòåðñòâèí ñåëåêòîðí ñåëâëö³íä îðëöâ. Òåð¢íä "Áàëºñíä ñ³í êåö-òààë òîãòàëºí" ãèäã ôåäåðàëüí ò´ñâ³ð ê¢ö³ãäš³õ êåðã-¢¢ëäâðì¢äèí òóñêàð ꢢíäâð áîëâ.
Ìàíà òàœº÷ä ýí ò´ñâä çóðºàí ìóíèöèïàëüí á¢ðä³ö îðëöšàíà. Ýííü Ýëñò, Ãîðîäîâèêîâñê, Ëàãàíü áàëºñäûí áîëí Èê Áóóðë, ßøàëòà áîëí Ïðèþòíîå ñåë³äèí ìóíèöèïàëüí á¢ðä³öñ.
Îäà äååð³í ìàíà òàœº÷ä ýí ò´ñâ³ð áàòëãäñí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä 79 ïðîöåíòä ê¢ö³ãäâ. Ïðèþòí áîëí Èê Áóóðë ñåë³äò ê´äëìø ò´ãñâ, Ãîðîäîâèêîâñêä, Ëàãàíüä, ßøàëòàä áîëí Ýëñò áàëºñíä "Äèèëâðèí ïàðêä" óäë óãà áàñ ê´äëìø ò´ãñõä³í ´´ðäš éîâíà. Õîòë áàëºñíä "Èíüãëëò" ïàðêä ÿñâðèí ê´äëìø çóã 58 ïðîöåíòä ê¢ö³ãäñí á³³í³.
Òåð ìåò ýí ò´ñâ³ð Ýëñòä, Ëàãàíüä áîëí ßøàëòàä 12 îëí äàâõð ãåðèí ýðãíäê ºàçðò ñ³í êåö-òààë òîãòàëºíà ê´äëìø ê¢ö³ãäš³í³.

Îäàõí áèäí òàœº÷èí ³ìòí³ ñîöèàëüí òåòêâðèí êîìïëåêñí Öóòõëœãèí ñîöèàëüí ê´äë³÷ Èðèíà Ôóãà ²ð³ñ³í ìàðºàíä äèèëâð á³ðñí³ òóñêàð áè÷ñí áèë³âèäí. Îäàõí ä³ê³ä íåã áàéðòà 糜ã èðâ. Ïðèþòíà ðàéîíà ³ìòí³ ñîöèàëüí òåòêâðèí êîìïëåêñí Öóòõëœãèí (ÊÖÑÎÍ) ê´äë³÷ Åêàòåðèíà Øàïîâàëîâà "Âîëÿ è âåëèêîäóøèå" ãèäã ðåãèîíìóä õîîðíäê II ìàðºàíä äèèëâð á³ðâ. Àäûãåéèí, Êàðà÷àåâî-×åðêåññèí, Êðûìèí, Äàãåñòàíà, Èíãóøåòèí, ×å÷íÿí, Àñòðàõàíñê, Âîëãîãðàäñê áîëí Ðîñòîâñê îáëàñòüìóäûí ýë÷íð 300 øàõó ñîöèàëüí ò´ñâ áåëä³ä, ýí ìàðºàíä îðëöâ. ²ð³ñ³í ¥ìí ¢çãèí áîëí Àð Êàâêàçèí ôåäåðàëüí îêðóãóäûí ðåãèîíìóäûí Îëíà ïàëàòìóä çàðëñí ìàðºàíä ñîöèàëüí ò´ñâñèí íîìèíàöä Åêàòåðèíà Àíàòîëüåâíà äèèëâð á³ð³ä, ì´ð³º³ð à÷ëãäõìí. Áèäí ýí¢íä šèœí¢ë³ä, ÿìàðàí ò´ñâ áåëäñí³ òóñêàð êåëš ´ãõèã ñóðâèäí.
- Ìèíè ò´ñâ ìåä³ò³ áîëí ãåìò³-øàëòãòà óëñò ôèíàíñèí õàëõàð ìåäðë ´ãëºíä íåð³äãäñí áèë³. "Ôèíàíñû - ýòî ïðîñòî" ãèäã ò´ñâ áåëä³ä, ñåë³í³ ìåä³òíðë³ áîëí øàëòãòà óëñëà çàíÿòüñ áîëí ñåìèíàðìóä äàâóëñí áèë³â. ¡ëã¢ðíü, "Ñáåðáàíê îíëàéí" ãèäã ýâ-àðº îëçëš, êîììóíàëüí òóñëìšèí ì´œãèíü ´ãõ, ìîáèëüí áàíêàð à÷íð-çååíðò³í ì´œã éîâóëõ, ïåíñèí ì´œãèã äèãëš, òåð¢ã îëçòà-òóñòàºàð îëçëõèã äàñõñí áèë³â. Òåð òîîä êîìïüþòåðàð ê´äëäãèã áèäí äàñâèäí. Ðàéîíä ¢¢ëääã ÏÔÐ-èí áîëí Ñáåðáàíêèí ³œã¢äèí ñïåöèàëèñòíðëà ìåä³òíðò ïåíñèîíí ðåôîðìèí òóñêàð ö³³ëºâð ´ã³ä, ³ìòèã ìåêëäã óëñàñ ñàãëëºíà òóñêàð êåëš ´ãâèäí. Ìåä³òíðèã ìåêë³ä, ìîáèëüí áàíêàñíü ì´œã õóëõàëäã óëñàñ ãåòë¢ëš áèé³í ÷èê³ð á³ðõèí òóñê öààñ Ïðèþòí ñåë³íä ¢¢ëääã Ñòàâðîïîëüñê êîîïåðàòèâí òåõíèêóìèí ôèëèàëûí îþòíðëà õàìäàí ò¢ã³š ´ãâèäí,- ãèš Åêàòåðèíà Àíàòîëüåâíà êåëâ.
Ìàðºàí ýí õàâðàð áîëñìí. Å.Øàïîâàëîâà ò´ñâèã á³³äë-šèðºëä òîõðàëºíà êåðã-¢¢ëäâðì¢ä äàâóëñíà òóñê ìàòåðèàëìóä öóãëóëàä, áèéèííü òóñêàð áè÷³ä, ìàðºàíà á¢ð䳺³÷íðò éîâóëñìí. Ìàðºàíà àø èþíü ñàðèí 1-ä äèãëãäõ á³³ñìí, çóã ÿìàðàí ÷èãí 糜ã ýñ èðõë³, ýí òåð¢í³ òóñêàð ìàðòâ. Ãåíòêí îäàõí ìàðºàíà á¢ð䳺³÷íð šèœí¢ë³ä, ýí¢í³ ò´ñâ 1-÷ îðì ýçëñí³ òóñê áàéðòà 糜ã êåëõë³, Åêàòåðèíà Àíàòîëüåâíà òåœê³í óãà áàéðëâ. Íîÿáðü ñàðèí 1-ä Ðîñòîâ-íà-Äîíó áàëºñíä ìàðºàíä äèèëâð á³ðñí óëñèã à÷ëõìí.
Ôèíàíñèí òóñò ìåäðë çààš ´ãëºí ñîöèàëüí ê´äë³÷íðèí äààâðò îäàõí ãèëò³ îðóëãäâ. Øèí íåêâð³ð ñîöèàëüí ê´äë³÷íð ýäí³ õ³ë³âðò á³³äã óëñò ôèíàíñèí õàëõàð ñ¢â-ñåëâã³í ´ã÷, ìåä³òíðò ìåäðë çààõ ç´âò³ áîëšàíà. Òåã³ä ýí ò´ð³ð ò´ñâ áåëäõ øèèäâð àâñíü õàðà áèø. Íåã ¢ë¢ ñ¢ë öàãò ìåä³ò³ áîëí ãåìò³-øàëòãòà óëñèã ìåêë³ä, ì´œãèíü õóëõàëäã éîâäëìóä ó÷ðäãíü ꢢêä ꢢã çîâàšàíà. Ýí ò´ñâ áåëäñí³ áîëí ê¢ö³ñí³ éîâóäò ýí áèéíü ÷èãí øèí ìåäðë õîðøàš àââ, òàëäàí óëñò ÷èãí ä´œ-òóñàí ê¢ðãš, ³ìòíä êåðãò³ êåðã ê¢ö³â.
Åêàòåðèíà Øàïîâàëîâà îäà Ïðèþòíà ÊÖÑÎÍ-ä ìåä³òíðò áîëí ãåìò³-øàëòãòà óëñò ãåð äååðíü ñîöèàëüí òóñëìš ê¢ðãëºí³ ³œãèí ºàðäà÷ áîëíà. Óðäíü ꢢêä ê¢í í³³ìí šèëä³í ñîöèàëüí ê´äë³÷ áîëš ê´äëš éîâñìí. Îäà ýí¢í³ ºàðäâðò õ´ðí õîéð ñîöèàëüí ê´äë³÷ ¢¢ëäš³í³, ýäí³ õ³ë³âðò 125 ê¢í á³³í³. Ýí ìàðºàíä îðëöš ò´ñâ áåëäš òåð¢ã á³³äë-šèðºëä òîõðàëºíä ä´œ áîëñí öóòõëœãèí ºàðäà÷ Ëþäìèëà Õèòðèêîâàä áîëí ¢¢ðì¢äò³í Åêàòåðèíà Àíàòîëüåâíà õàíëòàí ´ðãš, ýí¢í³ äèèëâð öóã êîëëåêòèâèí ê¢ö³ìš áîëšàõèã çààâ.

Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ
ÇÓÐÃÒ: Ïðèþòíà ÊÖÑÎÍ ê´äë³÷ Åêàòåðèíà Øàïîâàëîâà

Ê¢í áîëºíà šèðºëä ã¢í ìåäðë áîëí ÷èê ñóðºìš ´ãñí, ñ¢â-ñåëâã³ðí óðìä ´ãäã äóðòà áàãøíð á³³í³. Ìèíè šèðºëä áàñ òèèì óëñ á³³í³, ýííü ýí šèë 70 šèëèí ´´í³í òåìäãëñí Ëþäìèëà Ãó÷èíîâíà Øåðêåøåâà áîëí 80 íàñ ê¢ðñí Çîÿ Óáóøàåâíà Áàãëèêîâà áîëíà.
Ë.Øåðêåøåâà ´íð-´ñêëœ ´ðê-á¢ëä ´ñ³ä-áîññìí. Ãó÷èí Îìàøåâè÷ áîëí Ñîôüÿ Áóðóìáàåâíà Òîñòàåâèõí àðâí õîéð ¢ðò³ á³³ñìí. Ýê-ýöêíü öàºàí ñàíàòà, ´ð-´â÷ ñåäêëò³ óëñ áèë³, ýäí ꢢêäò³í ÷èê ñóðºìš ´ã÷, ñ³í ¢ðä ´ñêñìí. Ýäí³ ´ðê-á¢ë íè-íåãí, éèð íèèò³ áîëäìí, ýäí³ ãåðò ãèè÷íðò éèð äóðòà áîëäã áèë³, õàëüìã ¢ëã¢ð³ð õîòûí ñ³³íèíü îðš èðñí óëñò ´ãäã á³³ñìí.
Ëþäìèëà Ãó÷èíîâíà Ýëñòä ïåäàãîãè÷åñê ó÷èëèù ò´ãñ³ñí³ äàðó 1967 šèëä ìàíà øêîëä èðš ê´äëñìí. Áèäí áààõí áàãøèí ò¢ð¢í ñóðºóëü÷íð áîëšàíàâèäí, òåã³ä ÷èãí ìàäí õîîðíä îëí šèëèí òóðøàðò èíüãëëòèí çàëºëäàí áàòðñíü ëàâòà. Áîëâ ìàíà ñåë³í³ øêîëä ýí óäàí ê´äëñí óãà, Ëþäìèëà Ãó÷èíîâíàã Õàð ªàçðà ðàéîíà öóòõëœ ñåë³íä êîìñîìîëûí õàëõàð ê´äëìøò àââ. ªóðâí šèëä³í ýí øêîëûí ³œãèã ºàðäš ê´äëñí³ äàðó áààõí ñïåöèàëèñòèã Ýëñòä õóâö-õóíð ´ëãäã ôàáðèêèí êîìñîìîëûí ñåãë³òðèí ¢¢ëä áàòëâ.
1973 šèëä Àðòåçèàí ñåë³íä "Áàéð" áè÷êä¢äèí ñàä ñåêãäõë³, Ë.Øåðêåøåâàä ñóðºìšëà÷àð ê´äëõ ¢ðâð êåãäâ. Õ´´ííü Ëþäìèëà Ãó÷èíîâíà îëí šèëä³í ýí ó÷ðåæäåíèã ÷àäìã êåâ³ð ºàðäàä, à÷òà àìðëºíä ºàðòëàí 2007 šèë ê¢ðòë ê´äëâ. Àðâ øàõó šèëä³í àìðëºíäàí á³³äã áîëâ ÷èãí áè÷êä¢äèí ñàäò áîëäã êåðã-¢¢ëäâðì¢äò ýí¢ã äóóäš, à÷èíü õ³ð¢ëí³. Îëí šèëä³í ñóðºóëü-ýðäìèí õàëõàð ¢íí-÷èê ñåäêëò³º³ð ê´äëš éîâñí Ë.Øåðêåøåâà ÐÑÔÑÐ-èí éè뺳í ñ³í ê´äë³÷èí, ²ð³ñ³í áîëí Õàëüìã Òàœº÷èí ê¢÷-ê´ëñí³ âåòåðàíà íåð 碢í³.
Ëþäìèëà Ãó÷èíîâíà Ìèíãèÿí Õàðöõàåâè÷ àâàëüòàºàí ä´÷í ºóðâí šèëä³í õàìäàí íè-íåãí á³³š, ºóðâí ¢ð³í ´ñêâ. Îäà ààâ-ýýš õîéð òàâí à÷-çååºèííü êèøãò áàãòš, ýäíä³í í¢äí-àìí áîëš ýäí³ ê¢ö³ìšä áàéðëš á³³í³.
Ë.Øåðêåøåâà ÷àœº íåêâðò³ áàãø á³³ñèã áèäí òîäëâèäí. Íåã ä³êš ìàäí ãåðèí äààëºâðàí ýñ ê¢ö³ñíä áàãø óóðëàä, êè÷³ëèí õ´´í êëàññò ìàäíèã ¢ë䳺³ä, çîêàëûã äàñòë á³ðâ. Áîëâ õ´´ííü áèäí ýñâèí êè÷³ëä ´ããäñí äààëºâðìóäûã äàðóíü ê¢ö³äã áîëâèäí, øêîëàí ò´ãñ³òë³í áèäí çóã ñ³í òåìäã³ð ñóðäã áèë³âèäí. Ê´äëìøò³í äààâðòà, íåêâðò³ áîëäã áèéíü Ëþäìèëà Ãó÷èíîâíà öàºàí ñåäêëò³ ê¢í áîëíà, òåð ò´ë³ä ýíäð ê¢ðòë áèäí ÿìð íåã ò´ð ó÷ðõëà áàãøèííü ñ¢â-ñåëâã àâõàð àäºíàâèäí. Šèðºëèííü áàéí äàìøëò îëçëš ìàíà áàãø ìàäíä îëí ç¢ñí ò´ð³ð ñåëâã³ðí óðìä ´ãí³.

Ìàðèÿ ÅÑÈÍÎÂÀ,
Õàð ªàçðà ðàéîíà Àðòåçèàí ñåë³í
ÇÓÐÃÒ: Ë.Ã.Øåðêåøåâà Àíäðåé ê´â¢í³ííü ´ðê-á¢ëò³

Äàâñí äîëàí õîíãò, íîÿáðèí 22-ò, Õàëüìã ãîñóíèâåðñèòåòèí îþòíð áîëí áàãøíð òàë Ñòàâðîïîëèí ïåäàãîãè÷åñê èíñòèòóòûí îþòíðèí àíñàìáëü èðâ. Ýäí "Äèèëâðèí äóóíà àðñåíàë" ("Ïåñåííûé àðñåíàë Ïîáåäû") ãèäã ò´ñâä îðëöšàíà. Ýí ò´ñâ ä³³í³ öàãèí äóóíä íåð³äãäš³í³, òèèã÷ê³ä ºàíöõí îðñ êåë³ð áèø, áîëâ Àð ¢çãèí Êàâêàçèí êåëí-óëñ ýâð³ííü êåëíä îð÷óëñí "Êàòþøà", "Çåìëÿíêà", "Îãîíåê" áîëí íàíü ÷èãí êåñã äóóã àíñàìáëèí àðòèñòíð òóðêìåí, êàðà÷àåâ óëñèí áîëí òàëäàí ÷èãí êåë³ð äóóëšàíà.
Ò¢ð¢ë³ä Ñòàâðîïîëÿñ èðñí îþòíð "Îãîíåê" äóóã òóðêìåíñê êåë³ð äóóëâ. "Íà îêîøêå íà äåâè÷üåì âñå ãîðåë îãîíåê" ãèäã ¢ãì¢ä öóãòàäíü òåìäãò³ áèøèé. ijê³ä ýí ò´ñâ ÿºš ýêëñí³ òóñêàð Ñòàâðîïîëèí ïåäàãîãè÷åñê èíñòèòóòûí ïðîôåññîð, ôèëîëîã íîìèí äîêòîð Àëåêñàíäð Ôîêèí êåëš ´ãâ. " Ìàäíèã õàëüìã îþòíð ýëãí-ñàäàí ìåò òîñ÷àõíü èê ãèäã³ð òààñãäšàíà, ìàíà á³³ëºèã Ýëñòä á¢ðä³ñí öóã óëñò, õàìãèí ò¢ð¢íä ðåêòîð Áàäì Ñàëàåâä, èê õàíëòàí ´ðãš³í³âèäí.
ߺàä áèäí õàìãèí ò¢ð¢íä Õàëüìã Òàœº÷ä èðñ³í ö³³ëºš ´ãí³â. Áèäí Èíòåðíåòä îëíä òåìäãò³ õàëüìã šàœºð÷ áîëí äóó÷ Äìèòðèé Øàðàåâ "Êàòþøà" äóóã õàëüìã êåë³ð äóóëšàõèíü ñîœñëàâèäí. Òåð äóí ìàíà ò´ñâ ýêë³ä ê¢ö³ëºíä èê óðìä ´ãñí áîëšàíà. Òèèãš Àð ¢çãèí Êàâêàçä, ÞÔÎ-ä á³³äã êåëí óëñèí êåë³ð ä³³í³ öàãèí äóóã öóãëóëš äóóëõ ñåäêë ìàäíèã íåãä¢ëâ.
"Êàòþøà" áîëí "Æóðàâëè", òàëäàí ÷èãí ä³³í³ öàãèí ñ³³õí äóóíà îð÷óëëº Àð Êàâêàçä îëš àâõ ñåäêë 碢ë³âèäí, áîëâ òåðíü àìð áèø ê´äëìø áîëâ. ߺàä ãèõë³ òèèì îð÷óëâð éèð ö´´êí. ijê³ä Åâðîïèí êåñã êåëíä òåð äóóäûã îð÷óëõ óõà 碢š³í³âèäí. Òèèã³ä áèäí îð÷óëâð, ø¢ëã¢ä, ò´ðñêí êåë³í ìåääã ø¢ëã÷íðèã õ³³äã áîëóâèäí. Öóã êåëíä òåð ä³³í³ öàãèí ñ³³õí äóä á³³òõ³ ãèš áèäí ñàíšàíàâèäí", - ãèš ïðîôåññîð Ôîêèí êåëâ.
Ýäí³ õàìãèí èê ê¢ñë áîëõëà - 2020 šèë ê¢ðòë ²ð³ñ³í öóã 200 óëñèí êåëíä ä³³í³ öàãèí äóä îð÷óëš äóóëõ. Ýíäð ´äð ²ð³ñ³í êåëí óëñ õîîðíäàí áàò çàëºàí óãàºàð á³³í³ ãèš òîîëšàõ ³ìòíä áèäí òèèì õ³ð¢ áåëäš³í³âèäí ãèš ò´ñâä îðëöà÷íð êåëš³í³. Ìàíà ´âê-ýöêíðèí ä³³í³ öàãò äóóëšàñí äóä ýíäð ´äð ÷èãí ìàäíèã íåãä¢ëš³í³ ãèš Ñòàâðîïîëèí îþòíð ñàíšàíà.
ijê³ä ýäí öààðàíäíü äóóëâ. "Âñòàâàé ñòðàíà îãðîìíàÿ" ãèäã äóí ä³³í³ ê¢íä öàãèã òîäëóëâ. "Áóõåíâàëüäñêèé íàáàò" ãèäã äó äóóëõëà, öóãòàí çîãñàä, òåð¢ã ñîœñâ. Ãèè÷íðèí áèèëñí ìàòðîñìóäûí "ßáëî÷êî" áàñ öóãòàäíü öàíü óãàºàð òààñãäâ, ä³³í³ öàãà êåñã äó õàì-õîøà êðàÿñ èðñí îþòíð äóóëš ´ãâ.
Ýäíä šàœºð÷ áîëí äóó÷ Äìèòðèé Øàðàåâ "Šàœºðèí" á´ëã õîîëàí øàõš äóóëàä, ä³ê³ä "Êàòþøàã" õàëüìã êåë³ð äóóëš ´ãâ. "¥âêíðèí òóñêàð áè÷³ ìàðòòí, òåäí³ ñàíëûíü òåâ÷òí, ò´ðñêí êåë³í áè÷³ ìàðòòí, ýí ò´ñâ öóã áàº÷óäò ò´ðñêí÷ éîñòà ñåäêëèí ñ³í ¢ëã¢ð ¢ç¢ëš³í³, öóã êåëí óëñèã õàìöóëšàíà",- ãèš äóó÷ òîîëâðàí êåëâ.
Îþòíðèã ä³³í³ âåòåðàí Ïåòð Ëåîíòüåâ, Õàëüìã ÃÓ-í ðåêòîð Áàäì Ñàëàåâ, òàœº÷èí ñïîðòûí áîëí áàº÷óäûí ïîëèòèêèí ìèíèñòð Äîðš Øèêååâ, ïðîôåññîð Ñàíàë Áàäìàåâ, äîöåíò Ðèììà Õàíèíîâà é´ð³â. "Ñòàâðîïîëèí ãîñóäàðñòâåíí ïåäàãîãè÷åñê èíñòèòóòûí îþòíð áîëí áàãøíð éèð ñ³í ò´ñâä îðëöšàíà, êåñã ò´ðèã ýí ê¢ö³š³í³. ij³í³ òóñê äóóíà ç´´ð ¢é³ñ ¢éä äàìšš ´ããäõ ç´âò³. Ìàíà šèðºëä ºàðäâð êåõ ¢íò³ òîîòûã ýí ò´ñâ ê¢í áîëºíä, îþòí áîëºíä èëäêš ´ã÷³í³",- ãèš Õàëüìã ÃÓ-í ðåêòîð òîîëâðàí êåëâ.
Ñîâåòñê Ñîþçèí ê¢÷èã áîëí ìàíà àëäð îðí-íóòãèí êåëí óëñèí áàò ì´œê èíüãëëòèã ýí ¢ç¢ëš³í³. Òåð òîîòûã ñåð㳺³ä, ä³ê³ä íåã òîäëóëõëà, ò¢¢í³ ÷èíðíü ´ñ³ä, ìàðòãäñí àâúÿñ øèí³ñ ê¢ö³ãäš óðìä àâõ. ij³íä îðëöñí, Ò´ðñêí³ ò´ë³ ³ì³í ´ãñí ìàíà áààòðìóäûí òóñê ñàíëûã áèäí êåç³ ÷èãí ÷ååšä³í õàäºëõ ç´âò³âèäí. Ýí ò´ñâ ýðê áèø Öóã³ð³ñ³í ò´ñâä õ¢âðõíü ëàâòà, ìàíà ýöêíðèí, ´âê-ýöêíðèí òóñêàð ýí òîäëóëíà ãèš ¢ã êåëñí óëñ òåìäãëâ.
Ðèììà Õàíèíîâà "Çåìëÿíêà", "Ñèíèé ïëàòî÷åê", "Ñìóãëÿíêà" äóóäûã õàëüìã êåëíä îð÷óëš, áîëâ òåð îð÷óëâðèã ê´ãšìë³ çàëºëäóëš íåâ÷ê ÿñâð îðóëõ êåðãò³ ãèš ø¢ëã÷ êåëâ. Òåð ìåò ä³³í³ öàãò Ìèõàèë Õîíèíîâèí áîëí Ëèš Èíäæèåâèí êåñí äóóíà îð÷óëâðèã Ðèììà Ìèõàéëîâíà Ñòàâðîïîëèí îþòíðò ´ãñìí.
Òèèì êåâ³ð ýí ò´ñâ ýíäðê áàº÷óäûã, îðí-íóòãèí öóã ³ìòèã íåãä¢ëš ìàíà óðàëàí éîâëºèã ò¢ðãä¢ëš, ´âê-ýöêíðèí, îëí êåëí-óëñèí ê¢÷³ð äåëäñí àëäð Äèèëâð, òåäí³ áààòð éîâäëûí òóñê ä³³í³ öàãèí äóä ìàíà ñåäêëèã õàìöóëõ.

Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

Ý.Òèìîøêàåâàí íåðò³ ã¢ëãí ãåì³ñ õ´ðëºí³ òàœº÷èí äèñïàíñåðò îêòÿáðü ñàðèí 27-ä ïàöèåíòíðèí ò´ë³ "Äåíü îòêðûòûõ äâåðåé" ãèäã êåðã-¢¢ëäâð äàâóëãäâ. Ýí ´äð ýì÷ä ýðò³ñíü áè÷ãäëãî èð³ä, ýð¢ë-ìåíäèí á³³äë³í øèíšëš áîëâ.
Ýí ´äð ꢢêä óëñ ìàììîãðàôèí øèíšëëò êåš ÷àäâ. Òåìäãëõ³ñ, èèì êåðã-¢¢ëäâð ñàð áîëºí ñ¢ë áåìá³ ´äðë³ äàâóëãäíà.

Áàðò áåëäñíü ÄÎΊÀÍ Íàòàëüÿ

Õàëüìã Òàœº÷èí ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòåðñòâèí áîëí Ï.×îíêóøîâèí íåðò³ èñêóññòâèí êîëëåäæèí ê´äë³÷íð "Ñóëäà" ãèäã øèøëœ ìåäèöèíñê ä´œ ê¢ðãëºí³ Öóòõëœãèí ýì÷íðò áèé³í ¢ç¢ëâ.
Ýäí³ ýð¢ë-ìåíäèã òåðàïåâò, íåâðîëîã, ãèíåêîëîã, îòîðèíîëàðèíãîëîã, äåðìàòîâåíåðîëîã, ãàñòðîýíòåðîëîã, ïñèõèàòð-íàðêîëîã áîëí êëèíè÷åñê ïñèõîëîã øèíšë³ä, ÷èê àâã-á³ðöèí òóñò ñ¢â-ñåëâã³í ´ãâ. Òåð ìåò Öóòõëœãèí ìîáèëüí êîìïëåêñò ³ìòí ÝÊÃ, ìàììîãðàôü áîëí íàíü ÷èãí øèíšëëò êåš ÷àäâ. Äèñïàíñåðèçàöèí éîâóäò çó øàõó ê¢í ýð¢ë-ìåíä³í øèíšë³ä, ýì÷ä áèé³í ¢ç¢ëâ.

²ð³ñ³í ¥ìí ¢çãèí áîëí Àð Êàâêàçèí ôåäåðàëüí îêðóãóäûí òåðàïåâòíð îäàõí Ðîñòîâñê ìåäèöèíñê óíèâåðñèòåòèí óëä áîëñí ñåìèíàðò îðëöâ. Ýí êåðã-¢¢ëäâð ÂÈ×-ãåìèã ýðò èëäêš àâëºíà ò´ðò íåð³äãäâ.
ÂÈ×/ÑÏÈÄ ãåì³ñ õ´ðëºí³ õàëõä ¢¢ëääã í¢¢ðëã÷ ó÷ðåæäåíüñèí ñïåöèàëèñòíð ýí ³³ìøãò³ ãåì èëäêš àâëºíà, òåð¢ã ýìíëºí³ òóñò äàìøëòàðí õóâàëöâ. Ñåìèíàðò îðëöà÷íð øèí ìåäðë õîðøàš ìåðãšëò³í ´´äë¢ëâ. Õàëüìã Òàœº÷àñ ýí ñåìèíàðò øèøëœ ìåäèöèíñê ä´œ ê¢ðãëºí³ Öóòõëœãèí òåðàïåâòíð áîëí ñïåöèàëèñòíð îðëöâ.
Ðîñòîâ-íà-Äîíó áàëºñíä òåðàïåâòíðèí ä³ê³ä íåã ñåëâëö³í áîëâ. ²ð³ñ³í ¥ìí ¢çãèí îêðóãèí òåðàïåâòíðèí ðåãèîíìóäûí õîîðíäê ñåëâëö³íä ò¢ðãí ìåäèöèíñê ä´œ ê¢ðãëºí³ áîëí õóó÷òà ìåä³ò³ óëñèã ýìíëºí³ ò´ðì¢ä õ³ë³ãäâ. Òåð¢íä òàœº÷èí ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà ìèíèñòåðñòâèí àõ òåðàïåâò Î.Òÿãèíîâà îðëöâ.

Îäàõí ²ð³ñ³í ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà ìèíèñòåðñòâèí êîëëåãèéèí ñ¢¢ð áîëâ. Âèäåîñåëåêòîðí ýâ-àðºàð áîëñí ñåëâëö³ã ìèíèñòð Â.Ñêâîðöîâà äàâóëâ.
Êîëëåãèéèí ñ¢¢ðò ýí šèëèí í³³ìí ñàðèí ¢¢ëäâðèí àø äèãëãä³ä, ã¢ëãí áîëí íàíü ÷èãí ãåì³ñ ³ìòí õîðëºèã áàºðóëëºíà òóñò ðåãèîíìóäò ê¢ö³ãäš³õ êåðã-¢¢ëäâðì¢äèí òóñêàð êåëãäâ. Ðåãèîí áîëºí òîîöàºàí ´ãñí³ äàðó ³ìòí äóíä ãðèïï³ñ ò³ðëº äàâóëëºíà, ò¢ðãí ìåäèöèíñê ä´œ ê¢ðãëºí³ ÷èíðèã ´´äë¢ëëºí³ ò´ðì¢ä õ³ë³ãäâ.

Õàëüìã òóóëüñ äåëê³ä èê òåìäãò³, òåäí êåç³í³ ÷èãí, ´äã³ öàãò ÷èãí êåñã íîìòíðèã áîëí ñïåöèàëèñòíðèã ñîíüìñóëíà. 115 šèë õîîðàí Õàëüìã òååãò ôèíñê íîìò Ãóñòàâ Ðàìñòåäò èðš õàëüìã òóóëüñèã áè÷š àâñìí. Òèèã÷ê³ä òåð öàãò ìàíà ´âêíð ÿºš ꢢíäš³ñèíü òîäðõàºàð ¢ç¢ëâ, ÿºàä ãèõë³ ¢ã áîëºíà òðàíñêðèïö ýí êåš³ñìí, òåã³ä ä´ðâä, òîðºóä óëñ êåç³í³ ÿºš ꢢíäš³ñèíü òåð øèíšëëò³ñ äèãò³º³ð ìåäš àâ÷ áîëõìí.
Ýí õîâð øèíšëëòä íåð³äñí äåãòð îäàõí áàðàñ ºàðâ, òåð¢ã ÐÀÍ-à Õàëüìã íîìèí Öóòõëœãèí íîìòíð ¢¢ä³ñìí. Òåð ñîíüí éîâäëûí òóñêàð èíñòèòóòûí äèðåêòîð Âèêòîðèÿ Êóêàíîâà, íîìèí ê´äë³÷íð Àëåêñàíäðà Áàÿíîâà áîëí Àéñà Äîëååâà "Õàëüìã Òàœº÷" ÐÈÀ-í æóðíàëèñòíðò êåëš ´ãâ. Ðàìñòåäòèí áè÷š àâñí òóóëüñèã íîìòíð îðñ êåëíä îð÷óëš, öóã øèíšëëò³í Ðàìñòåäò òîä ¢çã³ð áè÷ñìí. Ýí¢íä Áîñõìš ãåëœ áîëí 15-òà õàëüìã ê´â¢í òóóëü öóãëóëëºíä áîëí áè÷š àâëºíä ä´œ áîëšàñìí.
Óò-òóðøòàí íîìò 22 òóóëü, 200 ¢ëã¢ð, 40 óò áîëí éèðèí äó öóãëóëñìí. Òåð òóóëüñèí áîëí àìí ¢ãèí ç´´ðèí õóðàœºó 1905 šèëä áàðëãäñìí, òåð¢íä 18 òóóëü îðñìí, õîéðäã÷ äåãòðèíü íîìò Ðàìñòåäò áàñ òåð šèëä áàðëõàð ñåäš³ñìí, áîëâ çóã 1909 šèëä òå𠳜ãíü áàðëãäâ. Òåð õàëüìã òóóëüñèí õóðàœºóã áèáëèîãðàô Ïðàñêîâüÿ Ýðäíèåâíà Àëåêñååâà Ñàíêò-Ïåòåðáóðãèí ê´ðœãèí íåã ñàœä îëš àâñìí.
Òåð¢í³ óë äååð Ðàìñòåäòèí Õàëüìã òååãò ê¢ö³ñí ê´äëìøò, õàëüìã òóóëüñò íåð³äñí õîéð äåãòð îäàõí ÐÀÍ-à Õàëüìã íîìèí Öóòõëœä áàðàñ ºàðñìí. Òåð ç´´ð³ñ Ãóñòàâ Ðàìñòåäò õàëüìã òóóëüñèí ñåðèé ºàðºõàð ñåäš³ñìí. Çóã õ´´ííü ßïîíü îðàä, òåäí³ êåë øèíšëëºíä ¢¢ëäâð³í íåð³äñìí.
Òîðºóä óëñèí äóóëäã éèðèí í³³ìí äó íîìò áè÷š àâñìí, òèèì äó êåç³í³ õàëüìã ºàçðò äóóëš éîâñìí. Õàëüìã êåëí³ ôîíåòèê ÿºš äåëãðš éîâñíà òóñê êåñã ¢ëã¢ðèã òåð äåãòð³ñ àâ÷ áîëõìí, ÿºàä ãèõë³ Ã.Ðàìñòåäò ¢ã áîëºíà òðàíñêðèïö êåñìí. Òèèì òîîòûã òàëäàí äåãòð³ñ àâ÷ áîëøãî. Öóã òåêñòèí òðàíñëèòåðàö íîìò êåñìí. Êåë øèíšëäã ñïåöèàëèñòíðèí ò´ë³ ÷èãí ýí äåãòð éèð ñîíüí. ÕÕ çóí šèëèí ýêëö³ð ÁຠĴðâä³ óëóñò òîðºóä óëñèí êåëí³ êåñã ýëåìåíò á³³í³. Òåã³ä íîìò ä´ðâä áîëí òîðºóä óëñàñ òóóëüñàí öóãëóëš éîâñíü ìåäãäš³í³.
Òåð ìåò ³ áîëºí ëàòèíñê ¢çã³ð ìåä¢ëãäš³í³, àøòíü ä´ðâä áîëí òîðºóä óëñ 20 çóí šèëèí ýêëö³ð ÿºš õàëüìãàºàð êåëš³ñèíü äèãò³º³ð ìåäš áîëõìí. Íîìòíðèí èê áàã Ðàìñòåäòèí Õàëüìã òååãò ê¢ö³ñí ê´äëìøò íåð³äñí õîéð èê áîòü ºàðºõèí ò´ë³ ê´äëš³ñìí.
- Áè òóóëüñèí ôîíåìàòè÷åñê òðàíñêðèïö êåš³ë³â, ýí¢í³ àøò áè íîìèí øèíšëëòèí õàëõàð áຠáèø äàìøëò õîðøàëàâ, Õàëüìã öóòõëœãèí ê´äë³÷íð íàíä ýí òóñò ä´œ áîëšàñìí, ôîëüêëîðèí òåêñòë³ ÿºš ê´äëõèí òóñê äàìøëòàðí ýäí õóâàëöâ. Îäà áè áຠíîìèí ê´äë³÷ áîëí ÊÍÖ-í àñïèðàíò áîëšàíàâ, - ãèš ýâð³ííü ê´äëìøèí òóñêàð Àéñà Äîëååâà êåëâ.
Ýí äåãòð ²ð³ñ³í ÐÔÔÈ ñàœãèí áîëí Õàëüìã Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí ä´œã³ð áàðëãäâ, ÐÔÔÈ-í ãðàíòàð òàëäàí ÷èãí øèíšëëòñ êåãäõ. ÕÕ çóí šèëèí ýêëö³ð õàëüìã óëñ êåëš³ñí êåëí³ îíö òîîòûí òóñê ê´äëìø öààðàíäíü ê¢ö³ãäõ, ãèš èíñòèòóòûí äèðåêòîð Âèêòîðèÿ Êóêàíîâà òåìäãëâ. Ýí øèí áàðëñí õîéð äåãòðèí ä´œã³ð Ðàìñòåäòèí õóó÷í øèíšëëò óëì ñ³í òààëä öààðàíäíü õàäºëãäõ, ä³ê³ä áîëõëà áàº÷óä õàëüìã òóóëÿð ñîíüìñàä ýí äåãòðì¢äèí ä´œã³ð ò´ðñêí êåë³í äàñš àâõ, ´âêíðèí ç´´ðë³ òàíüëäõ.
Õàëüìã óëñ êå糜ê êåñã ¢ã³í õàäºëš îäà ê¢ðòë òåð¢ã îëçëšàíà. ¡ëã¢ðíü, "áèëöã" ãèäã ¢ã ò¢ðã óëñèí "áàºëöã" ãèäã ¢ã³ñ ºàð÷. "Áàºëöã" (çàïÿñòüå) ãèñí õàëüìã ¢ã áîëõëà ò¢ðã óëñèí "áàêàíà" ãèäã ¢ã³ñ óë àâ÷, òåð ¢ãíü "ì´ðí³ òóðóí äååðê ò¢ð¢í ¢é" ãèš ìåä¢ëš³ñìí, òèèì êåâ³ð ³ìòí êåç³í³ àœ-àºðóñíà öîãö- ìàõìóä øèíšëš øèí ¢ã ¢¢ä³š³ñìí.
- Òàëäàí êåëíä îð÷óëš áîëøãî êåñã õàëüìã ¢ã ýí òóóëüñèí ä´œã³ð õàäºëãäâ. Òóóëüñ ³äë áèø, ç³ðìñíü àõðõí, áààòðìóäûí òóñê òóóëü áîëõëà íàì ç³ðìä³í 100 õàëõ ýçëí³. Ýí õîéð äåãòðò õàëüìã óëñèí èëâò³ òóóëüñ, àœ-àºðóñíà òóñê òóóëü, á³³öèí òóóëü îðñìí, - ãèš Àëåêñàíäðà Áàÿíîâà ö³³ëºâð³í ´ãâ.
Òèèì êåâ³ð íåìø, îðñ, õàëüìã êåë³ð áàðëãäñí, òåð¢íä îðñí èê îð÷óëâð ìàíà ò´ðñêí êåë äàñëºíä, ìàíà ´âêíðèí ç´´ðë³ òàíüëäëºíä èê ò³âö³í îðóëõíü ëàâòà, íîìò, éèðèí ê¢í, áàº÷óä ÷èãí ýí äåãòð³ð ñîíüìñõëà, áèéä³í òóñòà êåñã ñîíüí òîîò îëš àâõìí.
Ò¡ÐÂ²Í ªóíà