Òàœº÷èí òîñõëòûí, ê´ëãí-ê¢÷í³ áîëí õààëºèí ýäë-àõóí ìèíèñòåðñòâ ñîöèàëüí ïðîãðàììñ ê¢ö³ëºí³ éîâóäò ëüãîòí áàãèí óëñèã ãåð-ᢢð³ð òåòêš³í³. 2018 šèëä Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³³í³ éèñí âåòåðàíä ãåð-ᢢð õóëäš àâëºíà ò´ë³ ä´œöë ì´œãí éè뺚 ´ããäâ. Ýäí äóíä ä³³íä îðëöñí íåã ê¢í áîëí ä³³íä îðëöà÷íðèí áåëâñí ¢ëäñí í³³ìí ꢢêä ê¢í. Ýäíä éè뺚 ´ãñí³ äåìèí ì´œãí³ êåìš³í óò òîîäàí 9 199,724 ì蜺í àðñëœ òîãòàšàíà, òåð òîîä ôåäåðàëüí áþäæåò³ñ - 3 866,544 ì蜺í àðñëœ, òàœº÷èí áþäæåò³ñ - 5 333,18 ì蜺í àðñëœ.
Òàœº÷ä 2005 šèë ê¢ðòë òîîä àâãäàä, ᢢð³ð òåòêãäõ ç´â á³³õ 338 ê¢í ÷ååð¢äò òåìäãëãäñí á³³í³. Ýííü ýðìäãò³ óëñ áîëí ãåìò³-øàëòãòà áè÷êä¢äò³ ´ðê-á¢ëì¢ä. "2018 šèëä áîëí 2019-2020 šèëì¢äèí çóðàëñí êåìä ôåäåðàëüí áþäæåòèí òóñêàð" ãèäã Ôåäåðàëüí çàêàíàñ èøò³ 2018 šèëä ýðìäãò³ óëñèã áîëí ãåìò³ ¢ðäò³ ´ðê-á¢ëì¢äèã ãåð-ᢢð³ð òåòêëºí³ êåðãò óò òîîäàí 6 842,9 ì蜺í àðñëœ éèëºãäš³í³ Òåã³ä 2018 šèëä ýí ëüãîòí áàãèí 13 ꢢíä äåìèí ì´œãí éè뺚 ´ããäõìí. Îäà äååð³í ýäí³ñ ä´ðâí ýðìäãò³ ê¢í 2 020,860 ì蜺í àðñëœãà ì´œã³ð ïàòüð õóëäš àââ. Íààäêñíü îäà áèéäíü òààñòà ãåð-ᢢð õ³³š³í³.
Çåð-çåâ îëçëš, ä³³íè ö¢¢ã³íä îðëöš, òîãòóí á³³äë òåòêñí âåòåðàíìóä áîëí èíâàëèäì¢ä, ´œãðñí âåòåðàíìóäûí áîëí èíâàëèäì¢äèí ´ðê-á¢ëì¢äèí ÷ååð¢äò 149 ê¢í òåìäãëãäñí á³³í³. 2018 šèëä ýí ëüãîòí áàãèí óëñèã ãåð-ᢢð³ð òåòêëºí³ êåðãò óò òóðøòàí 6 548,5 ì蜺í àðñëœ éèëºãäñìí. Òåã³ä ýí šèë ýâð³ ÷ååð¢ä³í ê¢ë³š³õ óëñàñ 12 ê¢í ãåð-ᢢð³ð òåòêãäõ. Ñåíòÿáðü ñàðèí íåã øèíä êåãäñí òî-äèã³ð, ä³³íè ö¢¢ãëä³íä îðëöš, ýâèí á³³äë òåòêñí 3 âåòåðàí 1 537,542 ì蜺í àðñëœãà ä´œöë ì´œã³ð ãåð-ᢢð³ð òåòêãäâ.

Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ

Ïðèþòíà ðàéîíà îëí ç¢ñí âåäîìñòâñ õîîðíäàí í´êöš õàìöó ¢¢ëäí³. Øèäð ðàéîíà öóã âåäîìñòâñèí ýë÷íð îðëöëºòàºàð "Ìîáèëüí áðèãàä" Ïåñ÷àíûé ïîñåëêä îäâ. Öóòõëœ ñåë³í³ñ óóšìä á³³õ ñåë³äèí ³ìòíä ñîöèàëüí òóñëìš ê¢ðãõ³ð, á³³äë-šèðºëèí ê¢íä á³³äëä òóññí ³ìòí³ í³ðí ñîöèàëüí ò´ðì¢äèíü ò¢ðãí êåâ³ð õàºëõ ê¢ñë ýäí 碢ñìí.
"Ìîáèëüí áðèãàä" ãèäã êåðã-¢¢ëäâð ê¢ö³ëºí³ éîâóäò ä´ðâí ´íð ´ðê-á¢ëèí, ýðìäãò³ áè÷êä¢äò³, ê¢íä á³³äëä òóññí á¢ëì¢äèí ãåðì¢äò îäñí áîëäã. ¥ðê-á¢ë áîëºíä îíüã òóñõàãäš, ïðîôèëàêòè÷åñê ê´äëìø ê¢ö³ãäâ. Îëí ç¢ñí ýðäìèí ñïåöèàëèñòíð ç´â-éîñíà õàëõàð, òåð ìåò ïñèõîëîãè÷åñê áîëí ïåäàãîãè÷åñê ä´œ ê¢ðãâ. ßìàðàí ñîöèàëüí ä´œ àâ÷ áîëõèí, ñîöèàëüí òåòêâðèí áîëí ç´â³í õàðñëºíà òóñêàð ö³³ëºâð ´ããäâ. Òåð ìåò ñîöèàëüí òóñëìš àâõèí ò´ë³ êåðãò³ äîêóìåíòñ öóãëóëš, äèãëš, ýðëº áè÷õäíü í´êä áîëâ, ´ðê-á¢ëì¢äèí ãåð-ᢢðèí áîëí á³³öèí êåö-òààëûíü øèíšëâ.
Ïðèþòíà ðàéîíà ³ìòí³ ñîöèàëüí õàðñëòûí Öóòõëœãèí ñïåöèàëèñòíð á³³ðí óëñò ýäíèã ñîíüìñóëšàõ êåñã ò´ð³ð ö³³ëºâð ´ãâ, øêîëä ñóðäã ꢢêäèã õàëóí õîòàð òåòêëºí³ ò´ë³ ñàð áîëºí ì´œã àâõèí ò´ë³ êåðãò³ öààñèíü áåëäõäíü àðâí ºóðâí ´ðê-á¢ëä ä´œ áîëâ. Øàœºà ñîöèàëüí ä´œ áîëí ñîöèàëüí ñòèïåíäü àâõèí ò´ë³ êåðãò³ öààñèíü õîéð á¢ëä áåëäš ´ãâ. Öààšëà õàðºñí èðãíì¢äò ñîöèàëüí ä´œ ê¢ðãëºí³ ýâ-àðº îëçëõèí òóñê öààñ õîéð ìåä³ò³ ꢢíä ´ãñìí.
²ìòèã ê´äëìø³ð òåòêëºí³ Öóòõëœãèí ñïåöèàëèñòíð Ïåñ÷àíûé ñåë³í³ äóíäûí øêîëûí àõ êëàññìóäûí ñóðºóëü÷íðò èðã÷ ýðäì ø¢¢š àâëºíà òóñò òóñëìš ê¢ðãâ. Ýäí "Îðèåíòèð" ãèäã êîìïüþòåðí ïðîãðàìì îëçëàä, ÿìàðàí ýðäì èðëö³ò³ ýäíä áîëõèí ò´ð³ð òåñòèðîâàíü ê庳ä, ýäíä ä´œ áîëâ. Ïåñ÷àíûé ñåë³í³ ìóíèöèïàëüí á¢ðä³öä ýñ ê´äëš³õ ýðìäãò³ óëñèã ê´äëìø³ð òåòêõ àðº õ³³â.
Ïðèþòíà ðàéîíà âåäîìñòâñèí ñïåöèàëèñòíð "Ìîáèëüí áðèãàäò" îðëöš, öóòõëœ ñåë³í³ñ óóšìä á³³õ Ïåñ÷àíûé ñåë³í³ 33 ꢢíä òóñëìš ê¢ðãâ. Á³³ðí óëñ ãåðò³ñí ºàðàä, õîëàãøàí éîâëãî ýâð³ííü êåðã-ò´ð³í õàºëõ àðºòà áîëâ.
ÌÀÍŠÈÍ Ìàðãàðèòà

Ýð¢ë á³³ëºí³ ¥äðò íåð³äãä³ä "Õàëüìã ¢íí" ãàçåòèí ðåäàêöä "ò´ãðã øèð³í" ñ¢¢ð áîëâ. Òåð¢íä òàœº÷èí íàðêîëîãè÷åñê äèñïàíñåðèí àõ ýì÷èí ¢¢ë öàã çóóð äààšàõ Ìàðèíà Õîõëîâà, "Ñóëäà" ãèäã øèøëœ ìåäèöèíñê ä´œ ê¢ðãºëí³ öóòõëœãèí ìåäïðîôèëàêòèêèí ³œãèí ºàðäà÷ Ãàëèíà Î÷èðîâà áîëí ýì÷ Åâãåíèÿ Ïîíîìàðåâà, æóðíàëèñòíð îðëöâ. Õàðºëòûã "Õàëüìã ¢íí" ãàçåòèí àõ ðåäàêòîð Ìåíêå Êîíååâ í¢ð ¢ã³ð ñåêâ.
Ì.Õîõëîâàí 糜ãëñ³ð, ñ¢ë êåñí òî-äèã³ð äèñïàíñåðèí òîîä 2351 ê¢í á³³í³, òåäí³ òîîä íàñíè äèãò ê¢ð³ä óãà 6 áè÷êä¢ä áîëí 333 ꢢêä ê¢í. Õ³ðíü, ñ¢ë šèëì¢äò ìàíà òàœº÷ä íàðêîëîãè÷åñê äèñïàíñåðèí òîîä îðñí óëñèí òî áàºðšàõíü òåìäãëãäš³í³. ßøêóëèí áîëí Ïðèþòíà ðàéîäûí óëñ ³ðê-÷àºð èê³ð ýäëäãíü èëäêãäâ ãèš Ìàðèíà Àíàòîëüåâíà êåëâ. Ýí šèëèí ò¢ð¢í ´ð³ëä ñòàöèîíàðò 210 ê¢í ýìíëº àââ. Òàœº÷èí íàðêîëîãè÷åñê äèñïàíñåðò ýìíëº àâñí óëñèí ò´ë³ ýí šèë ðåàáèëèòàöèí ïàëàò ñåêãäâ. Õààëºèí õàðóëûí ê´äë³÷íð ýí šèë 394 ꢢã ìåäèöèíñê øèíšëëòä îðóëâ, òåäí äóíäàñ 83 ê¢í ñîãòóºàð ê´ëãí-ê¢÷³í çàëš éîâñíü èëäêãäâ. Íàñíè äèãò ê¢ð³ä óãà áè÷êä¢äèã ýì÷íðèí øèíšëëòä îðóëõèí ò´ë³ ýäí³ ýê-ýöêíðèí ç´â êåðãò³ áîëíà. Ýí šèë çóã òàâí ê¢í øèíšëëòä îðñìí.
Ìàíà îðí-íóòãò 2017 šèëä ³ìòí äóíä 43 ïðîöåíòíü ³ðê óóäãî á³³ñí áîëõëà, ´äã³ öàãò çóã 0,6 ïðîöåíò òîãòàíà ãèš Ãàëèíà Î÷èðîâà ꢢíäâðò îðëöš êåëâ. Ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà íàðò-äåëê³í îðãàíèçàöèí òîîëâðàð ²ð³ñ³ ³ðê óóäã îðí-íóòãóäûí òîîä îðíà. Ê¢¢êä óëñ áîëí áè÷êä¢ä ³ðê, ïèèâ óóõäàí äóðëäãíü ³³ìøãò³ áîëšàíà. Íåã ¢ë¢ ñààòà ꢢêä óëñ ò³ìê òàòäã, ³ðê óóäã áîëõëà, ýäí³ ¢ðíü èðã÷ä³í áàñ ìó äàñëòä äóðòà áîëõíü ëàâòà. Òåã³ä ³ìòí äóíä ÷èê àâã-á³ðö áàòðóëëºíà, ñïîðòàð ñîíüìñóëëºíà õàëõä ê´äëìøèã øóíìºàäóëõ êåðãò³. Äîðàñ ´ñ÷ éîâõ áàº÷óä ñïîðòûí, ñîéëûí õàëõàð ê¢ö³ìš àâñí ꢢêä-ê´â¢ä³ñ ¢ëã¢ð àâ÷, öîãö-ìàõìóäàí áàòðóëš, áèëã-ýðäì³í äåëãð¢ëš ¢¢ëäõ ç´âò³ ãèš Ãàëèíà Íèêîëàåâíà óõàí-òîîëâðàðí õóâàëöâ.
- Ìàíà ³œãèí ê´äë³÷íð òàœº÷èí ñóðºóëü-ýðäìèí ó÷ðåæäåíüñèí îþòíðëà áîëí ñóðºóëü÷íðëà äàðóíü õàðºš, ÷èê àâã-á³ðöèí ò´ð³ð ꢢíäâð òîãòàíà. À.Àìð-Ñàíàíà íåðò³ Êåëí-óëñèí áèáëèîòåêëà, Ò.Õàõëûíîâàí íåðò³ ìåäèöèíñê êîëëåäæëà, Á.Ãîðîäîâèêîâèí íåðò³ ÊàëìÃÓ-ëà, òàœº÷èí ñïîðòûí áîëí áàº÷óäûí ïîëèòèêèí ìèíèñòåðñòâë³ áàò çàëºëäà á³ðš ¢¢ëäí³âèäí. ÊàëìÃÓ-í íîìèí áèáëèîòåêä ýð¢ë-ìåíäèí êëóá ¢¢ëäí³, ìåäèöèíñê ó÷ðåæäåíüñèí óëä áàñ èèì íåãäëòñ áîëí êëóáìóä á³³í³. Ýí šèë áèäí Ýëñòä á³³äã ÑÏÎ-í ó÷ðåæäåíüñèí îáùåæèòüì¢äò îäàä, áàº÷óäëà îëí ç¢ñí êåðã-¢¢ëäâð äàâóëâèäí,- ãèš Ã.Î÷èðîâà êåëâ.
Ýì÷ Åâãåíèÿ Ïîíîìàðåâàí êåëñ³ð, ñ¢ë öàãò áàº÷óä ñïîðòàð áîëí ÷èê àâã-á³ðö³ð ñîíüìñš, ò³ìê òàòëºí áîëí ³ðê óóëºí ýäíä šèðºëäíü ê¢ö³ìš á³ðõä õàðø ê¢ðãõèã ìåäš³õíü áàéðòà. Ñ¢ë öàãò áàëºñíà ìèêðîðàéîäò ñïîðòèâí ñîîðóæåíüñ áîëí ñòàäèîíìóä ñåêãäâ, òåíä áàº÷óä îëàð öóãëðíà. Îëèìïèéñê íààääò äèèëâð á³ðñí Àëèíà Ìàêàðåíêî áîëí Ìèíãèÿí Ñåìåíîâ áàº÷óäò ¢ëã¢ð áîëíà, ꢢêä-ê´â¢ä áàñ èèì èê ê¢ö³ìšä ê¢ðõ³ð ç¢òêí³ ãèš Åâãåíèÿ Èâàíîâíà òåìäãëâ.
Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ
È.Ìóçðàåâàí öîêñí çóðã

Àðâí šèë õîîðàí Áóäàðèíî áîëí Ïðîìûñëîâêà ñåë³äèí õîîðíä óðäíü Ìóøàðèíî ñåë³í á³³ñí ºàçðò Õàðàõóñ òîõìèí ýë÷íð ñóâðº áîñõâ. Òåð öàãàñ ýêë³ä, ´´ðê ñåë³äèí á³³ðí ³ìòí áàéðèí ´äðì¢äë³ íààðàí èð³ä, áóðõäòàí çàëüâðíà. Ýí šèë ñóâðº áîñõñíà àðâí šèëèí ´´í áîëâ.
Ýí îí÷òà, áàéðòà ´´íä íåð³äš ýäí Äæàíãàðèàä äàâóëõàð øèèäâ. "Õàëüìã" ãèäã ²³äðõí³ îáëàñòèí êåëí-óëñèí Íèèö³í³ áîëí Ëèìàíñê ðàéîíà "Õàìäàí" ãèäã êåëí-óëñèí ñîéëûí Íèèö³í³ îðëöà÷íð ê¢÷³í íåãä¢ë³ä, èøê³ ãåðì¢ä³í ò³â³ä, îëí ³ìòèã öóãëóëàä ýí íààäûã äàâóëöõàâ. Îëí ³ìòí á´ê á³ðëä³í³, íóì õàðâëºíà, öàëì õàéëºíà, øàòðèí, ä´´âèí, êàíàò òàòëºíà, ãèðü ´ðãëºí³ áîëí àðìðåñòëèíãèí ìàðºàíä îðëöàä, ýâ-äîâàí ¢ç¢ëöõ³â.
Íààäí ýêëõèí ´ìí ñóâðºíà õàšóä Õàëüìã Òàœº÷èí öóòõëœ õóðëûí "Áóðõí Áàãøèí Àëòí Ñ¢ìèí" ãåëœã¢ä íîì, ñóäð óìøàä, "Ðàâíý" ãèäã ³ð¢ñëëºí³ ì´ðã¢ë äàâóëâ. "Ýí ñóâðºèã áîñõñíàñ íààðàí àðâí šèë äàâñí áîëâ ÷èãí, á³³ðí óëñ ýí¢ã³í ìàðò÷àõø. Ýäí šèë áîëºí íààðàí èð³ä, ì´ðã¢ë êåöõ³í³. Ìàäíèã íààðàí äóóäñíäíü ìàäí èê ãèäã³ð áàéðëšàíàâèäí, ÿºàä ãèõë³ èèì êåðã-¢¢ëäâðì¢ä øàð øàš äåëãð¢ëõä áîëí áàòðóëõä èê ò³âö îðóëíà", - ãèš ì´ðã¢ëèí õ´´í Ëîâñàíã Çóíäóé ãåëœ êåëâ. Äàðóíü ëàìíð ³ìòíä àðøà õóâàëöš á³ð¢ë³ä, ³äñ ´ãñìí.
Íààä äàâóëñí ºàçð ñóâðºíàñ íåâ÷êí öààðàí áèë³. Òåã³ä õîëàñ õ³ë³õë³, èøê³ ãåðì¢ä éîñí õàëüìã õîòí áîëš ¢çãäâ. ²ð³ñ³í áîëí Õàëüìãèí òóãìóä, îëí ç¢ñí ´œãò³ äàðöãóä áîëí êåëí-óëñèí ñ³³õí õóâöòà îëí ³ìòí ýí ºàçðèã ñ³³õð¢ëñìí. "Áóäàðèíî ñåë³í³ñ ºàðñí óëñ íààðàí èð³ä, ´âêíðèí ºàçðòàí ì´ðã³ä çàëüâðíà. Òåã³ä õîéð šèë äàðàíäíü ìàäí ýíä èèì èê õàðºëò ê庳ä, Äæàíãàðèàä äàâóëšàíàâèäí. Ñïîðòûí ìàðºàñ, êîíöåðò äàâóëõä ðàéîíà "Ãåðë" àíñàìáëü, îáëàñòèí "Õàëüìã" Íèèö³í áîëí Õàëüìã Òàœº÷àñ èðñí "¥´ðäèí õàðâà÷íð" ãèäã íåð³äëºò³ íóì õàðâëºíà âåòåðàíìóäûí áîëí áàº÷óäûí Íèèö³í³ ýë÷íð ìàäíä ä´œ áîëíà. Òåã³ä ýäíä áîëí "Õàëüìã" Íèèö³í³ àõëà÷ Íèêîëàé Ýëüäÿåâä õàíëòàí ´ðãš³í³âèäí. Öààðàíäíü ÷èãí êåë³í, ñîéëàí äåëãð¢ëõèí, ´ð㚢ëõèí, áè÷êä¢äò³í áîëí áàº÷óäòàí óõà çààõèí ò´ë³ä èèã³ä šèë áîëºí èèì èê êåðã-¢¢ëäâð äàâóëàä á³³õìí ãèš çóðàëšàíàâèäí", - ãèš "Õàìäàí" êåëí-óëñèí ñîéëûí Íèèö³í³ àõëà÷èí äàðóê, "Õàëüìã" êåëí-óëñèí Íèèö³í³ ãåø¢í Ãèëÿíà Áóðàíêàåâà êåëâ.
Êåðã-¢¢ëäâðèã Ëèìàíñê ðàéîíà ìóíèöèïàëüí á¢ðä³öèí òîëºà÷ ßêîâ Ôèíüêîâ ñåêâ. "Ìàíà ºàçðò èèì ñ³³õí êåðã-¢¢ëäâð äàâóëšàõíü éèð ñ³í. ߺàä ãèõë³ ýí Äæàíãàðèàä ñóâðº áîñõñíà àðâí šèëèí ´´íä íåð³äãäš³í³. Ëèìàíñê ðàéîíä îäà äååð³í çóðºàí ñóâðºí á³³í³. Ñóâðº áîñõëºí, êåëí-óëñèí ñïîðòûí áîëí ñîéëûí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä äàâóëëºí ²³äðõí³ îáëàñòüä á³³äã îëí êåëí óëñèã íåãä¢ëí³, ìàíà ñîéëûã äåëãð¢ëí³. Óœã-òîõìàí, òóóšàí, ñîéëàí ìåäëºí ìàäíä ê¢÷ ´ãí³. Òåã³ä ÷èãí ýí Äæàíãàðèàä á¢ðä³ñí ³ìòíä ³ð¢í öàºàí ñåäêë³ñí õàíëòàí ´ðã³ä, öààðàíäíü ÷èãí ê´äëìøíü óðàëàí éîâòõà ãèš ê¢ö³ìš äóðäšàíàâ", - ãèš ß.Ôèíüêîâ é´ð³ëèí ¢ã êåëâ. Áàñ ýí áàéðò "Ðàáî÷èé ïîñ¸ëîê Ëèìàí" ãèäã ìóíèöèïàëüí á¢ðä³öèí àõëà÷ Àëåêñåé ×åðíûøîâ áîëí òàëäàí ñåë³äèí àõëà÷íð îðëöâ.
²³äðõí³ îáëàñòüä õàëüìãóäàñ íàíü, îðñìóä, ìàœºäìóä, õàñãóä áîëí íàíü ÷èãí êåëí óëñ á³³í³. Ýäí öóºàð õîîðíäàí íè-íåãí á³³í³. Äæàíãàðèàäò îðëöñí õàñã êåëí óëñèí "Æîëäàñòûê" ñîéëûí Íèèö³í³ ýë÷ Òàõèð Èùàíîâ èèãš êåëâ: "Ê¢íäò³ àõíð-䢢íð, êåëí-óëñèí áàéðèí ´äðì¢ä òåìäãëëºí éèð îí÷òà êåðã. Ìàíà áè÷êä¢ä ´âêíðèí ñîéëàí ìàðòëãî éîâõèí ò´ë³ èèì êåðã-¢¢ëäâðì¢ä äàâóëõ êåðãò³. Òåã³ä ýí õàëüìã íààä ¢çñíä³í éèð èê áàéðòà á³³í³â".
Äæàíãàðèàä äàâñí ´äð éèð ñ³³õí áîëâ: õàëõ õàëóí óãà, äààðõ êèèòí óãà, ñåð-ñåð ãèñí ñàëüêòà. Öóãëðñí Šàœºðèí à÷íðèã òîðºàí ñ³³õí äóóòà Ëèìàíñê ðàéîíà "Ãåðë" àíñàìáëèí äóó÷íð áàéðëóëâ. "Çàëüâðëºí", "Ò´ðëì¢ä ìèíè", íàíü ÷èãí õàëüìãóäûí äóðòà äóä ñîœñãäâ. Êîíöåðòèí õ´´í á´ê á³ðëä³í ýêëí³ ã躳ä, îëí óëñ á´êíðèí ä´ðëä³ã º³³õâ. Á´êíð íàéí êèëîãðàìì ê¢ðòë áîëí íàéí êèëîãðàììàñ ¢ë¢ õîéð êàòåãîðüò õóâàãäš á³³ð á³ðëäâ. Ýí ìàðºàí õàìãèí º³³õìšò³ áîëš ìåäãäâ, çóã îðëöñí á´êíð îëí áèø áîëâ. Íóì õàðâëºíä, àðìðåñòëèíãä áîëí øàòðèí ìàðºàíä éèð îëí ê¢í îðëöâ.
"Õàìäàí" êåëí-óëñèí ñîéëûí Íèèö³í³ àõëà÷èí äàðóê, "Õàëüìã" êåëí-óëñèí Íèèö³í³ ãåø¢í Ãèëÿíà Áóðàíêàåâàí êåëñ³ð, "Õàìäàí" îëíà á¢ðä³ö õ´ðí íåãí šèëä³í ¢¢ëäš³í³. Ýí šèëì¢äèí òóðøàðò õàìäàíàõí îëí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä äàâóëš, îëí ò´ñâñ³í á³³äë-šèðºëä òîõðàñìí. Ýäí³ ê´äëìø õàëüìã ñîéë õàäºëõèí áîëí ´ñ÷ éîâõ áàº÷óäûã ñóðºìšëõèí ò´ë³ êåãäí³.

ÀËÅÊÑ²Í Ñàíš

"Õàëüìãèí òóñê äóí" ("Ïåñíü î Êàëìûêèè") èèì íåð³äëºò³ º³³õ¢ë èþëü ñàðä Êåëí-óëñèí áèáëèîòåêä ¢ç¢ëãäñí áèë³. Òèèãõä áèäí çóã àõðàð ýí º³³õ¢ëèí òóñêàð áè÷ë³âèäí. dzœãèí á³³äëò³º³ð áè÷ãäñí ìàòåðèàëä ñîíüí êåñã òîîòíü îðñí óãà áèë³. Òåã³ä áè ýí ò´ðò ä³êí³ñ óìøà÷íðèí îíüãèã òóñõàõàð ñåäë³â.
Ýí ò´ñâèã á¢ðä³ñí Âëàäèìèð Ãîëîâà÷åâëà ꢢíäõ ñààì ÷èãí ó÷ðñí áèë³. Âëàäèìèð Ñåðãååâè÷ ²ð³ñ³í ãåîãðàôè÷åñê îáùåñòâèí ãåø¢í, Ìîñêâàä Çàïàäí îêðóãèí áèáëèîòåêä ê´äëí³. Òåíä ýí Ìîñêâàí âóçìóäò ñóð÷àõ õàëüìã ꢢêä-ê´â¢äë³ òàíüëäâ. Ñòóäåí÷åñê íèèö³ñò îðšàõ áàº÷óä ñîíüí îëí ñåäâ³ð³ðí ýí ꢢã ñîíüìñóëâ. Òåäíë³ òàíüëäñíà äàðó òàëäàí õàëüìãóäëà òàíüë-¢çë áîëàä, òåäí³ êåš³õ ¢¢ëäâð³ð Âëàäèìð Ñåðãååâè÷ íåã ¢ë¢ ñîíüìñâ. Óðäíü ýí êàðåëüñê êåëí óëñèí ýë÷íðë³ òàíüëäàä, òåäíë³ õàìäàí êåñã ò´ñâ êåñí áèë³. Ýí ñààìä õàëüìãóäûí òóóšëà áîëí ñîéëëà òàíüëäõ êåì ó÷ðâ.
¥ðê-á¢ë³ðí õîòë áàëºñíä á³³õ êåñã õàëüìãóä õîîðíäàí õàðºš, áàéðèí ´äð³í äàâóëš, àâúÿñìóäàí á³ðš³õèíü ýí¢íä èê³ð òààñãäâ. Òèèã³ä õàëüìã ºàçðàð ñîíüìñàä, òåíä á³³õ óëñèí òóñêàð ìåäš àâõàð, áèáëèîòåêä õàëüìã áè÷³÷íðèí ¢¢ä³âðì¢ä óãàã, õàëüìãèí òóñê ëèòåðàòóð áຠáîëšàõèíü Âëàäèìèð Ñåðãååâè÷ ìåäâ.
Ìîñêâàí Çàïàäí îêðóãèí áèáëèîòåêä ê´äëš³õ Ãîëîâà÷åâ éèðèíä³í êåëí-óëñèí õîîðíäê õ³ðëö³íä èê îíüãàí ´ãí³. Òèèã³ä Õàëüìãàñ òåíä á³³õ áàº÷óäëà ꢢíä³ä, õàìöó íåã ò´ñâ êåõ³ð ýäí øèèäâ. Ìîñêâàä á³³õ óëñò Õàëüìãèí ñîéëûí, òóóšèí áîëí àâúÿñìóäûí òóñêàð êåëš ´ãõ ñàíà ýäí 碢ñìí. Òèèã³ä ýí ò´ñâ ¢¢äñí áîëšàíà. Êåëí óëñèí õóâöí ÿìàðàí á³³ñèíü, êå糜ê àâúÿñàí ³ìòí ÿìàðàí êåâ³ð á³ðš³õèíü ¢ç¢ëõ³ð ýäí øóíâ. Šèëèí ýêëö³ñ àâí Ìîñêâàí øêîëìóäàð ñóð÷àõ ñóðºóëü÷íðèí äóíä Õàëüìã ºàçðèí òóñê çóðãóä çóðõ ¢¢ä³ã÷ ìàðºà çàðëñí áèë³. Õàëüìã áàº÷óä, òåäí³ ê¢¢êä-ê´â¢ä áîëí Ìîñêâàí íàíü ÷èãí ñóðºóëü÷íð òàœº÷èã ÿìàðàí êåâ³ð ¢çñ³í çóðãóäûí ä´œã³ð ìåä¢ëâ. Ò´ñâèí àøíü ñàíñíàñ ñ³í áîëš ºàðâ. Êåñã ´ðê-á¢ëä ò´ðñí áè÷êä¢äíü òàœº÷ä èð³ä óãàíü áàñ á³³í³. Òåäí ýê-ýöêèí êåëñ³ð, ò´ðñêí ºàçðíü ÿìàðàí áîëšàõèíü ìåäí³. Òåã³ä òåð áè÷êä¢ä ÷èãí ìàðºàíä îðëöàä, ýê-ýöêèí ºàçðèã ñàíñàðí çóðñèíü õ³ë³õä ñåäêëä òààñòà áîëíà. Áè÷êä¢äèí èê çóíü àìðëºíà öàãëàðí ààâ-ýýšä³í èð³ä, õàëüìã òåã ÿìàðàí áîëäãèíü ¢ç³ä, ì´ð óíàä, áàìá öåöã¢ä, òååãèí º³ðäèã º³³õ³ä, õóðëä îäàä, êåñã ñîíüí þìèã ìåäš àâíà. ¡çñí-ñîœññàí òåäí çóðãóäòàí ¢ç¢ëñíü éè𠺳³õìšò³. Ñåäêëäíü òààñãäñí, ç¢ðêíäíü ´´ðõí òîîòûã ꢢêä-ê´â¢ä çóðãóäòàí ¢ç¢ëñìí. Õàâðàð ê´ê íîºàºàð á¢ðêãäñí òåã, ã´ð³ñä, òåì³ä, áàëºñíà á³³äë, ´ðê-á¢ë³ðí òàœº÷èí º³³õìšò³ ºàçðàð éîâš éîâõàí çóðãóäò ¢ç¢ëš ÷àäñèíü õ³ë³õä ñåäêëä òààñòà áîëíà.
"Ò´ñâ êåñã ò´ðèã õàºëâ",- ãèš Âëàäèìèð Ñåðãååâè÷ òîîëšàíà. - Õàëüìãò ´ñ÷ áîññí ꢢêä-ê´â¢ä çóðãóäàí çóðõëàðí äóðòà ºàçðàðí ä³êí íåã éîâàä, òåð¢í³ òóñêàð ýê-ýöêë³ðí òîäëš ê¢¢íäõ òààë ó÷ðñìí. Ýâð³ ºàçðèí òóóšèã ñîœñõ, ìàðòãäñí òîîòûã ñåðã³õ àðºòà áîëâ. Òàëäàí ºàçðò á³³õ õàëüìã áè÷êä¢ä, íàíü ÷èãí ñóðºóëü÷íð áîëõëà, ²ð³ñ³ä èèì íåã ñîíüí êåëí óëñ á³³õèíü ìåäš àâõä, ìåäñ³í çóðãò áóó뺚 çóðõ òààë ó÷ðñíü éèð ñ³í éîâäë áîëšàíà".
Ò¢ð¢í º³³õ¢ëì¢ä Ìîñêâàä éèð èê òààñëò îëâ. ²ìòèã éèð èê³ð ñîíüìñóëâ. Êåñãíü òåð çóðãóäûã õ³ë³ñí³ õ´´í Õàëüìãò îäàä, öóã òåð òîîòûã ýâð³ í¢ä³ðí ¢çõ³ð á³³õ³í º³³õ¢ë õ³ë³ñí óëñ ìåä¢ëâ. Áè÷êí çóðà÷íðèí çóðãóä äååð Õàëüìãò Ã. Ðîê÷èíñêèéèí íåðò³ áè÷êä¢äèí õóäîæåñòâåíí øêîëä ñóð÷àõ ꢢêä-ê´â¢äèí çóðãóä íåìãäâ.
Îäà ñóðºóëèí øèí šèë ýêëñí³ñ àâí áè÷êí çóðà÷íðèí º³³õ¢ë áàëºñíà øêîëìóäàð ¢ç¢ëãäõìí. Õ´´ííü º³³õ¢ë íåðò³ íîìò áîëí çóóëü÷ëà÷ Èðèíà Óìíîâàí ýêñïåäèöèã äàõš, îäñí ºàçðòíü ¢ç¢ëãäõ ãèš çóðàëãäšàíà.
"Íàíä áàñ º³³õ¢ë éèð èê³ð òààñãäâ. Òåã³ä áè Õàëüìãò èð¢â, - ãèš Âëàäèìèð Ñåðãååâè÷ òîîëâðàðí õóâàëöâ. - Ýíòí éèðèíè íåã º³³õ¢ë áèø. Ýíòí éîñòà ñîíüí êåðã. ²ìòí õîîðíäê çàëºëäàã áàòëëºíä áè÷êä¢äèí õ³ë³ö éèð òóñòà áîëíà.
Òåð¢ãèíü "Õàëüìãèí òóñê äóí" ãèäã º³³õ¢ë ìåä¢ëš³í³. Èèì º³³õ¢ë šèë áîëºí êåãääã áîëõìí. Çóóëü÷ëš éîâäã ò´ñâ áîëšàõíü ìàäíä èê áàéðòà áîëšàíà. Èðèíà Àíàòîëüåâíà Óìíîâà ýí ò´ñâèã é´ð³š, ýâð³ ¢¢ëäâðë³ðí äàõóëš ¢¢ëäõ³ð á³³í³. Íåðò³ çóóëü÷ëà÷, Ôåäîð Êîíþõîâèí ãåðãí ýí ò´ñâä òèèì êèëìš³í ºàðºšàíà".
Ìîñêâàä áèáëèîòåê îëí áîëâ÷í, òåíä Õàëüìãèí òóñê ëèòåðàòóð éèð ö´í. Çóã íåã áèáëèîòåêä "Šàœºð" á³³í³. Áè Õàëüìãò íèñ÷ èð³ä, ò¢ð¢í êåñí õóëäì - ýíòí "Šàœºð", - ãèš Âëàäèìèð Ñåðãååâè÷ ꢢíäâðèã öààðàíäíü éîâóëâ. - Àýðîïîðòàñ íàìàã àâ÷ éîâñí òàêñèñò Ýëñòä ò¢ð¢í èðš éîâõèì ìåä÷ê³ä, áàëºñíà öóòõëœãèã ¢ç¢ë³ä, áóìáñèí òóñêàð êåëš ´ã³ä, "Šàœºðèã" íàíä óìøš ´ãâ. ßìàðàí èê áàéð! Èðñí ´äð³ñí àâí áè ãèè÷ë¢ëã÷ ñåêäëò³ óëñëà õàðºàä, õàëüìãóäûí á³³äë-šèðºëë³ òóóšëà, ñîéëëà ´´ðõí òàíüëäóâ".
"Õàëüìãèí òóñê äóí" ãèäã º³³õ¢ëä îðí-íóòãèí òàëäàí êåñã ºàçðàð á³³õ õàëüìãóäûí, ºàçàäûí îðíä á³³äã õàëüìãóäûí áè÷êä¢ä îðëöš ÷àäšàíà. Ýí ò´ñâ èèã³ä õàìöóëã÷ èê ê¢÷ò³ áîëšàíà.
Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ
Èííà Ìóçðàåâàí öîîêñí çóðãóä

Ñåíòÿáðü ñàðèí 7-ä Ýëñòä ê´ãšìèí èê ÷èíðò³ ¢¢ä³âðèí ïðåìüåð áîëâ. Õàëüìãèí íåðò³ êîìïîçèòîð, áèëã³ðí îëí ºàçðò òåìäãò³ áîëñí ê´ãšì÷ Ìàíšèí Àðêàäèé îëíà îíüãò "Êàëìû÷êà" ãèäã îïåðàí òóñõàâ. Ýí ´äð îëí ê¢í "Áóéñëºí áîëí áîñõìš" ãèäã áóìáèí ´´ð öóãëðâ. Êåëí-óëñèí ò´ð³ð ¢¢ëääã ôåäåðàëüí êîìèòåòèí, Õàëüìã Òàœº÷èí ñîéëûí ìèíèñòåðñòâèí, Õàëüìã ãîñôèëàðìîíÿ õàìöó ¢¢ëäâðèí àøò ê´ãšìèí èê ¢¢ä³âð á¢ò³ãäš, îëíà îíüãò òóñõàãäâ.
Òóóâðèí çîâëœòà öàãèã ìàðòàä óãà ê´ãøí óëñèã ò¢ð¢í çåðãë³íä ñóó뺚, òåäíä êèëìš òóñõàãäâ. ªàøóòà öàãèí òóóšèã ñåðã³ñí îïåð ºàçà áóìáèí ´´ð áîëñíü áàñ íåã ÷èíðò³ éîâäë. Öóã õàëüìãóäûí ç¢ðêíäíü îðñí øàâèã ýäã³ä óãà òóóšä íåð³äñí ê´ãšìèí ¢¢ä³âðèã ýíä èðñí îëí óëñëà õàìäàí Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâ õ³ë³â.
Õàëüìãóäûí šèðºëèí ºàñëœãòà öàãèã ¢ç¢ëñí ê´ãšìèí íààäûã èê ¢¢ì³ò³º³ð õ³ë³ñí³ òóñêàð Àëåêñåé Ìàðàòîâè÷ êåëâ. Ýí ºàøóòà šèëì¢äèã àõ ¢éèí óëñèí, ýýšèí êåëâðì¢ä³ñ ìåääã³í òîäëàä, Òàœº÷èí Òîëºà÷ éîñí áèø³ð ³ìòèã ãåìø³äã èèì õàšºð éîâäëìóä ä³êš áè÷³ ¢çãäòõ³, ãèš òåìäãëâ. Èê ÷èíðò³ ê´ãšìèí íààä ¢¢ä³ñí Àðêàäèé Ìàíäæèåâä áîëí öóã àðòèñòíðò À.Îðëîâ èê õàíëòàí ìåä¢ëâ.
Àðâí ºóðâí šèë, àðâí ºóðâí ´äð õàëüìã óëñèí šèðºëä ºàøóòà ìàðòãäøãî öàã áîëš ¢ëäâ. Á¢êë îðí-íóòãèí šèðºëä ó÷ðñí ä³í ãèäã èê àþë äååðíü ò´ð¢ö í¢ë óãà óëñèã á³³ñí ºàçðàñíü ê´í䳺³ä, êèèòí Ñèâð¢ð àâ÷ îäàä, ýíë¢ë³ä õàé÷êñí öàã ¢ííä³í ìàðòãäšàõø. ªàøóòà òåð öàãàñ íààðàí îäà 75 šèë áîëš éîâõíü íàì èòêãäõø. Öàãèí 㢢äë òåð áîëšàíà. Òåíä êèèòí ºàçðò ºàðñí-´ññí óëñèí èê çóíü îäà äàëí íàñíä ´´ðäñí, ê¢ðñí, êåñãíü ýí êåì³ñ äàâñí óëñ áîëšàíà. Òåã³ä ñåíòÿáðü ñàðèí 7-ä ò³âãäñí îïåð- ê´ãšìèí õàëõàð ýí òóóšèí öàãèã ¢ç¢ëã÷ ò¢ð¢í íààäí áîëšàíà. ijê³ä áîëõëà ê´ãšìèí íààäí õàìãèí ò¢ð¢íä ò´ðñêí ºàçðòàí ìàíà ýöêíð, ýêíð, íàíü ÷èãí àõ ¢éèí óëñ èðñí³ õ´´í ºàðñí ¢éèí óëñò íåð³äãäñí á³³í³. Íààäíà õ´´í òîîëàä ñóóõëà, íàì ýíòí ýâð³ ºàçðòàí ºàðñí ¢éíð³ñ ò´ðñí ê´â¢ä-ꢢêäò íåð³äãäš³í³. Ýäí³ èòêë öààñíä Õàëüìã Òàœº÷ä ºàðñíà òóñêàð áè÷ãäñí á³³í³. Ýäí³ ààâ-ýýšíðèã öàãòàí ò´ðñêí ºàçðàñíü í¢¢ëº³ä, Õàëüìã íóòãèã óãà êåñí éîâäëûã ìåäõä ýäíä àìð áèø. Þœãàä ê´ãøí óëñèã, ꢢêä óëñèã áîëí áè÷êä¢äèã êèèòí ì´ñò³ ºàçðóð ýíë¢ëš éîâóëñèíü, ÿìàðàí ãåì ýäí ºàðºñèíü ìåäõ³ð ñåä³ä, ýäí³ ÷ååšíü ´âäê¢ð³ð 䢢ðí³. Õàëüìã óëñèí òóóšä õàð ã´ð³ð ó÷ðñí ýí öàãèã ¢ç¢ëñí ê´ãšìèí-äðàìàòè÷åñê íààäí îëí ç¢ñí óõà îðóëíà.
Îïåðèã áåëäëºíä ¢¢ä³ã÷ îëí êîëëåêòèâ, êåñã óëñ îðëöñìí. ¥ð³ë šèëèí òóðøàðò êåãäñí áåëäâðèí àøàð, öóã îðëöà÷íð öóãëðàä, çóíûí ºàœ õàëóí ´äðì¢äë³ ã¢šðš ñ¢ë áåëäâðèã êåñèíü òîäëõä ÷èãí ñ¢ðê³ áîëšàíà.
Íàìðèí ñåð¢í ´äðë³ øèí îïåðèã ³ìòí³ îíüãò òóñõàõàð òåìäãëñí ñåíòÿáðèí 7 ´äð ´ð¢í³ñ àâí á¢ðêã áîëàä, ¢äèí ´ìí õóð ýêëš îðàä, ³ìòèã ç´â³ð ¢¢ì¢ëâ. Îëí óëñ îðëöñí èê ÷èíðò³ ê´ãšìèí íààäíä îäà òåœãðèí á³³äë õàðø áîëõ ãèñí ³³ìøã ó÷ðâ. Áîëâ òàâí ÷àñèí õ´´í õóð áàº-ñàºàð ãè躳ä, ³ìòí öóãòàí ãèèãí³ð êè躳í àâàä, "Áóéñëºí áîëí áîñõìš" ãèäã áóìá òàë òåìö³ä, ö´âð³ä ºàðâ.
Ñàíõíü, òåœãð áàñ ³ìòí³ ñàíëûã äàõàä, äàâñí öàãèí çîâëœãèã òîäëàä, óóëüšàñí áîëš ìåäãäâ. Òîäëòí, Ýðíñò Íåèçâåñòíûé ò³âñí áóìáèã ñåêëºíë³ ÿìàðàí èê êèèòí áîëëà, Ñèâð¢ð õàëüìãóäûã òóóš éîâóëñí ´äðì¢äò òèèì òà÷êíñí êèèòí á³³ñìí. Îð÷ëœ îðà áîëí šîðà ãèøœ, šèðºëä öóãíü õîëâàòà.

(×èëã÷íü 3-÷ õàëõä)

"Öóã³ð³ñ³í Óëñèí ôðîíò" ãèäã îëíà ðåãèîíàëüí îðãàíèçàöèí ýë÷íð Þëèÿ Õóäîãóëîâà áîëí Âÿ÷åñëàâ Ñàíêóåâ "Êàëìûêèÿ" ÐÈÀ-ä áîëñí áðèôèíãä Öóã³ð³ñ³í êåìš³íä áîëšàõ àêöèí òóñêàð êåëš ´ãâ.
Ñåíòÿáðèí 15-ä öóã îðí-íóòãèí óëñ îðëöšàõ èê êåðã-¢¢ëäâð áîëõìí. Ýí êåðã - ¢¢ëäâðò Õàëüìã Òàœº÷èí ³ìòí áàñ îðëöšàíà. Ýí¢í³ éîâóäò ñóááîòíèê¢ä áîëí íàíü ÷èãí ê´äëìø êåãäõìí. Ýëñòä ýí ´äð ³ìòí Ëèäæèåâèí íåðò³ óóëüíöèã (ÐÝÎ ÃÀÈ-í ´´ð á³³í³) öåâðëëºíä èðš îðëöš ÷àäšàíà. Ê´äëìøò êåðãò³ öóã òîîòàð ³ìòèã òåòêõìí. Ò´ðñêí áàëºñíà öåâð-öåð á³³äëèí òóñò êèëìš ºàðºšàõ óëñ, íåã ¢ë¢ âîëîíòåðìóä ýí ê´äëìøò èðš îðëöòõà ãèñí ¢ðâð êåãäâ.
Ýëñòä ýí êåðã-¢¢ëäâð õîòë áàëºñíà áàéðèí ´äðë³ èðëöš³í³. Òåã³ä ³ìòí áàéðò îðëöõèí ´ìí ýâð³ííü ãåðèí ´´ð, ê´äëš³õ á³³ðí³ ´ìí á³³õ ºàçðàí öåâðëš ÷àäõ ãèñí èöë á³³í³. Ê¢í áîëºí ýí ò´ðò îíüãàí ´ã÷, ´´ð ýðãíäê ºàçðàí öåâð-öåð ýñ á³ðõë³, á³³äë ÿñðøãî, áàëºñí öåâð áîëøãî.
Ñóááîòíèê¢ä³ñ íàíü òàëäàí ÷èãí îëí êåðã-¢¢ëäâð ê¢ö³ãäõìí. Ö³³ëºâðèí ê´äëìø êåãäõìí, ´äã³ öàãà îëí ç¢ñí ÿíçàð ýêîëîãèí á³³äëèã ÿñðóëëºíà èê ÷èíðèí òóñêàð îëíä ìåä¢ëãäõìí.
Šèë áîëºí èèì êåðã-¢¢ëäâð öóã îðí-íóòãàð êåãäí³. Äàâñí šèëä èèã³ä ÎÍÔ-í àêòèâèñòíð ³ìòí òîîëâð óãàºàð ºàçðèã áóçðäàš, õîã-áîãàí õàéäã ä´ðâí á³³ðí óãà êåãäë³. Òåäí ç´â óãàºàð ¢¢ëäš³ñèã òîîä àâàä, ÎÍÔ-í ýë÷íð ìóíèöèïàëèòåòä 糜ãë³ä, á³³äëèã ÿñðóëñìí.
Éèðèíä³í áîëõëà ³ìòí áèéñíü ´´ð ýðãíäê³í áóçðäàëãî á³³õë³ öåâð áîëõìí. Áîëâ õ´´òê³í ñàíäãî óëñèí õàšºð ¢¢ëäâðèí àøò õîã-áîã äóðíäàí àëüä áîëâ÷í àñõäã éîâäë ºàðíà. Òèèã³ä äàâñí šèëä ÎÍÔ-í ýë÷íð 48 òèèì á³³ðí á³³õèíü øèøëœ êàðòä îðóëâ. Ýäí³ øóíìºà ¢¢ëäâðèí àøò 14 òèèì á³³ðí öåâðëãäâ. Øèøëœ ê´äëìø êåãäš, 30 á³³ðèã öåâðëš, òåíä õîã-áîã õàéëºèã óóðóëºàð êåðã-¢¢ëäâð êåãäš³í³.


ŠÈЪËÈÍ Êåðìí

Êèòä îðí-íóòãèí ¥âð-Ìëûí ãîñóäàðñòâåíí óíèâåðñèòåòèí "Šàœºð" øèíšëëºí³ íîìèí Öóòõëœãèí îþòíð íîìèí ýêñïåäèö äàâóëöõàâ. Äîêòîð, ïðîôåññîð Òàÿí ºàðäâðò ä´ðâí îþòí àâãóñò ñàðèí 17-àñ àâí 30 ê¢ðòë Êèòäèí Øèíš³í-Óéãóðñê àâòîíîìí ðàéîã ýðã³ä éîâöõàâ. Ýêñïåäèöèí ê¢ñëíü ´äã³ öàãèí êåëìð÷íð³ñ "Šàœºð" áààòðëüã äóóëâðèã áè÷š àâëºí áîëâ.
Ýêñïåäèöä îðëöà÷íð Íèëõ, Ìë-Ê¢ð³, Òåêñ, Áîð-Òàë, Òàðâºòà ºàçðàð éîâàä, àâãóñò ñàðèí 25-ä Õàð-Óñí ðàéîíä ê¢ðâ. Ò³âëºò³ ñóìíä, Îìã ñåë³íä îþòíð íåã ñîíüí êåëìð÷ë³ õàðºâ. Ò³âí õîéð íàñòà šàœºð÷ Áàò áè÷êíä³í õîéðõí êëàññ ÷èë³ñìí. Ñóðºóëÿí ò´ãñ³ñí óãà áîëâ ÷èãí, ýí êåëìð÷ îëí þì ìåääã áîëš ºàðâ. Íîìèí øèíšëëº äàâóëäã ýêñïåäèöä îðëöà÷íðò šàœºð÷ ñ³í îëâð áîëš ìåäãäâ.
ªóðâí õîíãòàí Áàò èðñí ãèè÷íðò³í ìåääã þìàí êåëš ´ãâ. Ýí àõðõí áîëçãèí ýðãöä ¥âð-Ìëûí óíèâåðñèòåòèí îþòíð ºó÷í òàâí (!) ³äë áèø á´ëãèã áè÷š àâöõàâ. Êåëõä, Øèíš³íä íåðò³ á³³ñí ²ðìïë (õ´ðí ºóðâí á´ëã) áîëí Šóóíà (ºó÷í á´ëã) šàœºð÷íðàñ äóóëñí ðåïåðòóàðíü íàñíàííü òóðøàðò áè÷³ä àâãäëà. Šàœºð÷ Áàò äàâñí šèëä Øèíš³í³ šàœºð÷íðèí äåëåãàöèí õàíüä Õàëüìã Òàœº÷óð èðñí áèë³. Çóã ýíä öàãíü áà÷ì áîëàä, ìàíà íîìòíð òåð¢í³ñ íåãõí äó áè÷š àâñí áèë³.
Šàœºð÷èí öóã ðåïåðòóàðèã çîãñë óãàºàð äóóëš ´ãõä õ´ðí íåãí ÷àñ êåðãò³ áîëõìí. "Šàœºð" äóóëâðèã ýí êåëìð÷ òîâøóð öîêàä äóóëíà. Îþòíðò ýí ä´ðâí àðºàð äóóëäãàí ¢ç¢ëñìí.
Øèíš³í³, Õàëüìãèí ÷èãí ìåä³òíðèí êåëñ³ð, "Šàœºð" äóóëâðèí "Äîãøí Øàð âð㢺èí á´ëã" õàìãèí óò. Èšëèí, Øèíš³í³ ÷èãí êåëìð÷íð ýí¢ã íåã öàãèí ýðãöä äóóëíà. Õàð-Óñíà šàœºð÷ Áàò ýí á´ëãèã ºóðâí öàã õ´ðí ìèíóòä (!) äóóëšàëà. Ýí êåëìð÷³ñ áè÷š àâñí ìàòåðèàë "Šàœºð" øèíšëëºíä èê ò³âö ãèæ êåëõ êåðãò³.

Ìàíà 糜ã÷

¥öêëä¢ð ìàíà îðí-íóòãò ýð¢ë á³³ëºí³ ¥äð òåìäãëãäâ. Ýí ´äðò íåð³äãä³ä, ìàíà òàœº÷ä ñåíòÿáðü ñàðèí 6-ñ àâí îëí ç¢ñí êåðã-¢¢ëäâð áîëâ. ×èê àâã-á³ðöèí ò´ð³ð õàðºëòñ, çóðãóäûí áîëí ïëàêàòìóäûí ìàðºàñ òàœº÷èí ýìíëºí³ ó÷ðåæäåíüñò ýí ´äðì¢äò äàâóëãäâ. Òåð òîîä Ýëñòä Ò.Õàõëûíîâàí íåðò³ ìåäèöèíñê êîëëåäæèí ºàçà ýð¢ë-÷èê àâã á³ðöèí êåðã-¢¢ëäâð á¢ðä³ãäñìí. Òåð¢ã Õàëüìã Òàœº÷èí ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà ìèíèñòåðñòâ, øèøëœ ìåäèöèíñê ä´œ ê¢ðãëºí³ "Ñóëäà" áîëí "Ýð¢ë-ìåíä" ãèäã öóòõëœãóä, íàðêîëîãè÷åñê äèñïàíñåð áîëí òàœº÷èí áàº÷óäûí Öóòõëœ á¢ð䳚 äàâóëâ.
Êåðã-¢¢ëäâðèí éîâóäò ³ìòí öóñíà äàðëòàí øèíšëâ, öîãö-ìàõìóäûí ÷èœí¢ð, ñóäöíà á³³äëèã áîëí íàíü ÷èãí òîîò ìåäš àââ. Ýì÷íð ³ìòíä ÷èê àâã-á³ðöèí òóñò ñ¢â-ñåëâã¢ä ´ã³ä, ò³ìê òàòëºí áîëí ³ðê-÷àºð ýäëëºí ê¢¢í³ ýð¢ë-ìåíää ÿìàðàí õàðøëò ê¢ðãäãèí òóñêàð ö³³ëºâð ´ãâ. Òåð ìåò ýíä ìó äàñëòûí òóñê ôèëüì îëíà îíüãò òóñõàãäâ.
- Ýíäð ìàíà òàœº÷èí öóã ðàéîäàð áîëí ýìíëºí³ ó÷ðåæäåíüñ³ð èèì êåðã-¢¢ëäâðì¢ä äàâóëãäšàíà. Àâúÿñò òîõðñàð ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà ´äðì¢äò áèäí èèì êåðã-¢¢ëäâðì¢ä á¢ð䳚, ³ìòí äóíä ÷èê àâã-á³ðö áàòðóëëºíà òóñò ê´äëìø ê¢ö³í³âèäí. Ýíäð ýí êåðã-¢¢ëäâðèí éîâóäò íåã ê´ãø³í öóñíà äàðëò ç´â³ð ´´äëñíü èëäêãäâ, òåð¢íä äàðóíü ò¢ðãí ä´œ ê¢ðããäâ. Õàðì ò´ðõä, ç³ðì óëñ ýâð³ííü ýð¢ë-ìåíäèí á³³äëä îíüãàí ´ãõø. Òåã³ä "Ýð¢ë-ìåíä" áîëí "Ñóëäà" öóòõëœãóäûí ñïåöèàëèñòíð ³ìòíë³ ê¢¢íä³ä, ÿìàðàí ýì÷ä îäõ êåðãò³ºèíü çààš ´ãí³. Ýí êåðã-¢¢ëäâðò ìåäêîëëåäæèí îþòíð øóíìºàºàð îðëöäãèã òåìäãëõ êåðãò³,- ãèš ìåäèöèíñê ïðîôèëàêòèêèí ³œãèí ºàðäà÷ Ãàëèíà Î÷èðîâà êåëâ.
Òåð ´äðèí áèéäíü ¢äèí õ´´í "Õàëüìã ¢íí" ãàçåòèí ðåäàêöä ýð¢ë á³³ëºí³ ¥äðò íåð³äãäñí "ò´ãðã øèð³í" ñ¢¢ð áîëâ. Òåð¢íä òàœº÷èí ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà, ñóðºóëü-ýðäìèí, äîòð-äóíäûí êåðã¢äèí ìèíèñòåðñòâñèí ýë÷íð, òàœº÷èí íàðêîëîãè÷åñê äèñïàíñåðèí ýì÷íð îðëöâ. Õàðºëòä îðëöà÷íð äîðàñ ´ñ÷ éîâõ áàº÷óä äóíä ýð¢ë-÷èê àâã-á³ðö áàòðóëëºíà, ³ðêä àâëãäñí óëñ äóíä ïðîôèëàêòè÷åñê êåðã-¢¢ëäâðì¢ä äàâóëëºíà, íàðêîëîãè÷åñê äèñïàíñåðèí ¢¢ëäâðèí òóñêàð ꢢíäš, õ³ë³ãäñí ò´ð³ð óõàí-òîîëâðàðí õóâàëöâ.
Ìàíà 糜ã÷
ÇÓÐÃÒ: ³ìòí ýð¢ë-ìåíä³í øèíšëâ
È.Ìóçðàåâàí öîêñí çóðã

Äàâñí šèë³ñ àâí ²ð³ñ³ä "Áàëºñíä ñ³í êåö-òààëòà á³³äë òîãòàëºí" ãèäã ýðêí ò´ñâ ýêë³ä á³³äë-šèðºëä òîõðàãäšàíà. Ýí šèë ïðîãðàìì øèí³ñ áàòëãäàä, öààðàíäíü ÷èãí 2022 šèë ê¢ðòë ¢¢ëäõìí. Ò´ñâèí ´â³ðöíü þóíäâ ãèõë³, ò´ñâ èë êåâ³ð áîëí îëí óëñèã îðëöóëš ê¢ö³ãäš³í³. ²ìòí á³³ñí ºàçðèííü ýðãíäê á³³äëèã ÿñðóëëºíà ò´ñâ ø¢¢š àâëºíä, òåð¢ã òîõðàëºíä áîëí òåð¢ã ÿºš ê¢ö³š³õèã á¢ðòêëºíä îðëöäã àðºòà áîëšàíà.
Ýí šèë "Áàëºñíä ñ³í êåö-òààë òîãòàëºí" ãèäã ýðêí ò´ñâä 6 ìóíèöèïàëüí á¢ðä³ö" îðëöšàíà: Ýëñò, Ãîðîäîâèêîâñê, Ëàãàíü áàëºñä, Ïðèþòíîå áîëí ßøàëòà ñåë³ä, áîëí Èê Áóóðë ïîñåëê. Òàœº÷èí ÆÊÕ-í áîëí ýíåðãåòèêèí ìèíèñòð Íåëëè Òêà÷åâà ÿºš ýí ïðîãðàìì ê¢ö³ãäš³õèã á¢ðòêõ³ð ðàéîä ýðã³ä éîâñí áèë³.
Ýí šèë ïðîãðàììèí éîâóäò ýðãíäê á³³äë ÿñðóëëºíà ê´äëìø òàœº÷ä õàìãèí ò¢ð¢íä Ïðèþòíîå ñåë³íä ýêëâ. Ýíä öóòõëœ òàëâœãèí êåö-òààë ÿñðóëšàíà. Òåìäãëñí çóðàºàð ýí ê´äëìøèã õîéð šèëä³í, 2018-2019 šèëì¢äò ê¢ö³õìí. Ýí šèë çóðàëñí ê´äëìøèí èê çóóºèíü êå÷êñí á³³í³. Íåëëè Òêà÷åâà äèçàéí-ò´ñâèã ä³êí³ñ òîäðõà êåâ³ð øèíšëñìí. Ò´ñâä ÿìàðàí íåìð ñîëüâð îðóëš áîëõèí òóñêàð ñ¢â-ñåëâã ´ãâ. Ýí àìðëºíà òàë✠öóòõëœ ñåë³ã êååð¢ëš, ýíòí ³ìòí³ õàìãèí òààñòà îðì áîëš õ¢âðõ ç´âò³ ãèš ýí óõàí-òîîëâðàðí õóâàëöâ.
Ìàíà 糜ã÷ îäàõí Ïðèþòíîå ÐÌÎ-í òîëºà÷èí äàðóê Àëåêñåé Ëàõíîâëà ꢢíäâ. Ýí¢í³ êåëñ³ð, ýíäð ´äð Ïðèþòíîå ñåë³í³ öóòõëœ òàëâœãèã áðóñ÷àòê ãèäã õàòó äåâñêð³ð á¢ðêš³í³. Äîëàí õîíãèí ýðãöä ýí ê´äëìøèã äóóñõìí. ijê³ä áîëõëà òàëâœä éèëºãäñí àìðëºíà áîëí ñïîðòàð äàìøäã ºàçðò š´´ëí äåâñêð äåëãš³í³. Èðã÷ šèëä ýíä áè÷êä¢ä íààääã òàë✠á¢ðä³ãäõ, òåð ìåò á´ä¢í óëñèí ò´ë³ ñïîðòèâí òðåíàæåðìóä óãëš ò³âãäõ. Òàëâœä óðäíü áîñõãäñí ñòåëà á³³í³. Èðõ šèëä ýí¢íä õàðœºó öàãò íåîíîâ øàì øàòäã èê ÷èãí ÷àñ ´ëãõìí.
Òàëâœãèí ýðãíä ö´í ìîäí óðºšàíà, òåã³ä ýíä, ä³ê³ä óðºà ìîää ò³ðõìí. Òèèãõë³ òàë✠ñ³³õðõ, ³ìòí ýíä èð³ä, ìîäíà ñ¢¢äðò àìðõ.
Äèçàéí-ò´ñâë³ èðëö³ò³º³ð èðã÷ šèëä ìîääûí ´´ð ñêàìåéêñ, õîã-áîã õàéäã ñàâ ò³âõìí. ijê³ä áîëõëà òàë✠òàë äóíä øàòðèí áåòê äóðàëºàä àìðëºíà îðì á¢ðä³ãäõ. Òåð ìåò çóðàëñí ò´ñâ³ð ýíä ãåðë ´ãäã ïàíðìóä, ôîíòàí óãëš ò³âãäõ, âåëîñèïåä³ð éîâõèí ò´ë³ øèøëœ çàì õààëºñ, öóòõëœ òàëâœãèí áîëí ìàøèä çîãñàëºíà á³³ðí³ õîîðíä õàøà ò³âãäõ, öóòõëœ òàë éîâºí óëñèí ò´ë³ áè÷êí õààëºñ òîñõãäõ. Òåã³ä ÷èãí èðõ šèëä Ïðèþòíîå ñåë³í³ öóòõëœ òàëâœãèí êåö-òààë ÿñðóëëºíà èê ê´äëìø êåãäõ. Á³³ðí óëñèí áîëí ñåë³í³ ãèè÷íðèí ò´ë³ ýíä òààëìšòà á³³äë òîãòàãäõíü ëàâòà.
Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ