Õàëüìã óíèâåðñèòåòä íîìèí øèíšëëòä, òåð¢ã ´äã³ öàãèí íåêâðë³ èðëö³ò³º³ð ê¢ö³ëºíä ºîë îíüãàí ´ãí³. Òàœº÷èí ºîëëã÷ âóçèí íîìòíð ²ð³ñ³í õàìãèí íåðò³ íîìèí ñàœãóäûí (ôîíäìóäûí) ìàðºàíä îðëöš, íîìèí øèíšëëò³í ´´ä³í êåìš³íä áè÷š ²ð³ñ³í ôóíäàìåíòàëüí øèíšëëòèí (ÐÔÔÈ)áîëí êåñã íàíü ÷èãí ñàœãóäëà ´ðã³ð í´êöëòí³.
¡ëã¢ðíü, äàâñí šèë ôèçèêèí, ìàòåìàòèêèí áîëí 糜ãëëºí³ òåõíîëîãèéñèí ôàêóëüòåòèí ïðîôåññîð, ôèçèêî-ìàòåìàòè÷åñê íîìèí äîêòîð Áàäì Ìèõàëÿåâ àñòðîôèçèêèí õàëõàð ñîíüí øèíšëëò êåš, ²ð³ñ³í ñàœãàñ 20 ñàé àðñëœ ì´ð³ àâëà. Òåã³ä íîìèí øèíšëëò³í ê¢ö³ñí äååð³í òåð ì´œãí³ñ ç³ðì õ¢âíü óíèâåðñèòåòèí øèí îáñåðâàòîðèé òîñõëºíä îðóëãäëà.
Òåð ìåò áèîëîãèí õàëõàð Õàëüìã ÃÓ-í íîìòíðèí ê¢ö³ñí øèíšëëò ²ð³ñ³ä áîëí ºàçàäûí îðäóäò èê îíüã àâëíà, òåã³ä ÷èãí òàëäàí âóçìóäàñ îþòíð ïåäàãîãè÷åñê ñóðºóëü-ýðäìèí áîëí áèîëîãèí ôàêóëüòåòèí ìàãèñòðàòóðò ñóðõàð áຠáèø³ð èðí³. Îäàõí Õàëüìã óíèâåðñèòåòä ²ð³ñ³ä èê ÷èíð 碢š³õ ôóíäàìåíòàëüí øèíšëëòèí ñàœãèí ýêñïåðò, ýêîíîìèêèí íîìèí äîêòîð, ¥ìí ¢çãèí ôåäåðàëüí óíèâåðñèòåòèí ïðîôåññîð Âèêòîð Îâ÷èííèêîâ áîëí ýêîíîìèêèí íîìèí äîêòîð, ïðîôåññîð Í.Ï.Êåòîâà èðš íîìèí øèíšëëò³í ²ð³ñ³í êåìš³íä öààðàíäíü ÿºš ´ð㚢ëõèí, ñàœãèí ìàðºàíä óëì ê¢ö³ìšò³º³ð ÿºš îðëöõèí òóñêàð Õàëüìã ÃÓ-í áàãøíðëà áîëí àñïèðàíòìóäëà, áຠíàñòà íîìòíðëà áîëí îþòíðëà êåñã õàðºëòä òîäðõàºàð êåëš ´ãâ.
ÐÔÔÈ-í ãðàíòìóä (ì´ð³) àâõèí ò´ë³ áîëäã ìàðºàñò îðöëºíà ýðëºèã ÿºš ÷èê³ð áè÷õèí òóñêàð ýäí êåëš ´ãâ. ijê³ä "Àñïèðàíòìóäûí, íîìèí öîë 碢õ³ð á³³õ óëñèí, äîêòîðàíòíðèí íîìèí-øèíšëã÷ ê´äëìøèã ÿºš á¢ðä³õèí áîëí òåð ¢¢ëäâðèí ìåòîäîëîãèí òóñê" ò´ð³ð áîëñí ìàñòåð-êëàññìóäò Õàëüìã ÃÓ-í ñïåöèàëèñòíð îðëöâ.
Ýäíë³ áîëñí ꢢíäâðèí, ´ãñí ñóðâðèí, äàìøëòàðí õóâàëöëºíà òóñêàð ýâð³ííü òîîëâðàí ïðîôåññîð Âèêòîð Îâ÷èííèêîâ ìåä¢ëâ. "Õàëüìã óíèâåðñèòåòä ê´äëš³õ ¢¢ðì¢äò³º³í ꢢíäñí³ õ´´í òåäí íîìèí, ñóðºóëü-ýðäìèí îëí ç¢ñí õàëõàð ÷èíðò³ ¢¢ëäâð ê¢ö³š³õèíü ìåä¢â.
Íîìèí êàíäèäàòíðèí áîëí äîêòîðìóäûí äèññåðòàö áåëäëºí³ òóñêàð ïðîôåññîð Îâ÷èííèêîâ êåñã ñåëâã³í ´ãâ, òåðíü õàëüìã íîìòíðò èê³ð òààñãäâ. Òåð ìåò îäà äàìøëòëà, ´äã³ öàãèí á³³äë-šèðºëë³ çàëºëäàòà áîëí ôóíäàìåíòàëüí, îäà ýðê áèø êåðãò³ áîëšàõ øèíšëëòñ ÿìàðàí ò´ð³ð êåãäí³ ãèš ñïåöèàëèñòíð ýí¢í³ñ ñóðâ, òåðíü ãèè÷ä áàñ òààñãäâ. Áຠíàñòà íîìòíð, îëí šèëä³í ê´äëš³õ ïðîôåññîðìóä ÷èãí òèèì ñóðâð ´ã÷³ñìí, òåã³ä íîìèí äåëãðëòèí ò´ð³ð ´ãñí îëí ñóðâð, òîäðõà ꢢíäâð ê¢í áîëºíä òóñòà áîëš, ê´äëìøèí øèí ýâ-à𺠢¢ä³š, òåð¢í³ äàìøëòûíü áàéšóëñíü ëàâòà ãèš ê¢íäò³ ãèè÷ òåìäãëâ. Òèèì êåâ³ð ¢¢ðì¢äèí õîîðíäê ñ³í çàëºëäàí òîãòíà. Ê¢íäò³ ãèè÷íð ê´äëìø÷ ïðîãðàììàí ê¢ö³ñí äååð³í Ýëñòèí êåñã ñ³³õí òîîòëà òàíüëäñìí, ìóçåéä, Áóðõí-Áàãøèí Àëòí ñ¢ìä îäñìí.
Õàëüìã ÃÓ-í íîìòíð ÷èãí òîîëâðàí ìåä¢ëâ. Òèèì ꢢíäâð êåõ òààë òîãòàñíä ýäí Õàëüìã ÃÓ-í ºàðäâðò õàíëòàí ´ðãâ. ÂÀÊ-ä ê´äëñí äàìøëòàðí ãèè÷íð ýäíë³ õóâàëöñí òîîò èê ÷èíðò³ áîëâ. Äèññåðòàö áåëäëºí³ êåìä ÿìàðàí îíö òîîò ÷èíðò³ áîëäãèíü ýäí êåëš ´ãâ. Òèèã÷ê³ä òåð¢í³ ºîë ò´ðíü, êåâ-ÿíçíü, ãðàíòûí ó÷ð-óòõíü ÿìàðàí áîëõ ç´âò³ºèí òóñêàð ãèè÷íð êåëñíü âóçèí áàãøíðò òààñãäâ.
Îäà êåñã íîìèí, îëí õàëõèí ñïåöèàëèñòíð íåãä³ä íåã ò´ðèã õ³ë³š³õë³, òèèì ê´äëìøèã ÐÔÔÈ ´´ä³í³ð ¢íëš ãðàíòàí ´ãí³. Òèèì êåâ³ð ìàíà óíèâåðñèòåòèí áàãøíð áîëí àñïèðàíòíð ÷èãí òàëäàí õàëõèí ñïåöèàëèñòíðë³ ê´äëš øèíšëëò³í êåõ.
Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

Ñåíòÿáðèí 24-ä Ýëñòä òàœº÷èí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) äàðàíè áèø ñåññü áîëâ. Ýí ñ¢¢ðò óò òóðøòàí 14 ò´ð õ³ë³ãäâ. Ýí¢ã ïàðëàìåíòèí Àõëà÷ Àíàòîëèé Êîçà÷êî ñåê³ä, ê´äëìøèã ýêëâ. Ìàíà òàœº÷èí ê¢÷-ê´ëñí³ âåòåðàíìóäûã áîëí òûëûí ê¢÷-ê´ëñ÷íðèã ä´œíëºí³ òóñê çàêàäûí ò´ñâñèã ýäí õ³ë³â. Óðäíü ýí çàêàä ìàíà òàœº÷ä ´ðã³ð îëçëãäšàëà. Îäà ïåíñèîíí øèíð¢ëëºí áîëšàõàñ èøò³ òåð çàêàäò ñîëüâðìóä îðóëõ êåðãò³ áîëâ. Òåð çàêàíà ò´ñâèã "Åäèíàÿ Ðîññèÿ" ïàðòèí ôðàêöèí äåïóòàòíð Ñàãëð Áàêèíîâà, Âëàäèëåí Áàëäàøèíîâ, Âàëåðèé Áîëäûðåâ,Ãåííàäèé Äàâàíîâ, Àíàòîëèé Êîçà÷êî, Ìèõàèë Ìóòóëîâ, Áàäì Ñàëàåâ áîëí Î÷èð Õàëãàåâ îðóëâ. Àøòíü âåòåðàíìóäûã 䴜횳õ øèí ñîëüâðèí òóñê çàêàã öóã äåïóòàòíð ä´œíâ. 60 íàñ ê¢ðñí çàëó óëñ áîëí 55 ê¢ðñí ꢢêä óëñ ÆÊÕ-í áîëí íàíü ÷èãí õàëõàð äåì³í àâàä á³³õ.
Òåð ìåò ×å÷íÿä áîëí Àôãàíèñòàíä ³ìí³ñí õàºöñí ä³³÷íðèí ýê-ýöêíðèí íåãíäíü ïåíüñ äååðíü 1 ì蜺í àðñëœ íåìãäõ. "Ñîöèàëüí äåìèí áîëí ñòèïåíäèí êåìš³ã éèëºëºí³ òóñê" çàêàíàñ èøò³º³ð òèèì äåì ´ããäõ.
Šèðºëèí ò´ë³ ê¢ðòõ ì´œãí³ êåìš³ã 2019 šèëä éè뺚 àâõàð èðëöœã¢ çàêàíà ò´ñâèã õ³ë³âðò îðóëñìí. 2018 šèë áîëñí èíôëÿöèã òîîä àâàä, ìàíà òàœº÷ä ïåíñèîíåð ê¢¢í³ šèðºëèí ò´ë³ êåðãëãäõ ì´œãí³ áຠãèñí êåìš³í 8081 àðñëœ ãèš òîãòàãäâ. Òèèì çàêàíà ò´ñâèã äåïóòàòíð áàñ áàòëâ. Ýí ò´ð³ð èðëöœã¢ êîìèòåòèí àõëà÷ Áàäì Ñàëàåâ ö³³ëºâð ´ãâ.
Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³³í³ öàãò 1941-1943 šèëì¢äò Êèçëÿð-²³äðõí ò´ìð õààëºèã ìàíà òàœº÷èí ê¢÷-ê´ëñ÷íð òîñõñìí. ij³í³ šèëì¢äò Õàëüìã ÀÑÑÐ-èí îëí óëñ ýí ò´ìð õààëº òîñõàä ê¢÷-ê´ëñí³ áààòð éîâäë ºàðºñìí. Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâ ýí òóñò ýâð³ííü çàêàíà ò´ñâ îðóëâ. Òåð áààòð éîâäëûã ê¢ö³ñí, ò´ìð õààëº òîñõñí Õàëüìã ÀÑÑÐ-èí îëí óëñèí ñàíëûã òåâ÷ëºí³ ´äð ãèš ñåíòÿáðèí 15-ä òåìäãëõìí, òèèãš çàðëõìí ãèš ò´ñâä êåëãäš³í³. Òåð¢ã äåïóòàòíð íåã äóóºàð ä´œíâ.
ij³í³ šèëì¢äò Ñîâåòñê Ñîþçèí öåðã³ ýêîíîìèêèí ê´äëìøèí ò´ë³ ýí ò´ìð õààëº èê ÷èíð 碢š³ñìí, Óëàí ²³ðìèí ³œã¢äò ä´œ áîëõèí ò´ë³, òåäíèã çåð-çåâ³ð áîëí ýäë-óóøàð, ò¢ë³º³ð òåòêõèí ò´ë³ ýí õààëº ´ðã³ð îëçëãäšàñìí. Òåð ìåò ´-øóºó ìîäíà òóñê õ³ðëö³ã ÿñðóëëºíà, æèëèùí õàëõä ç³ðì ò´ðèã ç´âèí äèã-äàðàºàð ê¢ö³ëºí³, ³ðê-÷àºð ðîçíè÷í õóëäëºíä õàñëºíà òóñê áîëí íàíü ÷èãí çàêàäûí ò´ñâñ áàòëãäâ.
Á³³ðí çàëâðèí îðãàíìóä ´´ð-øèäð á³³õ ºàçðìóäûí ìåš³ã éèëºëºí³ äèã-äàðàíà òóñê ò´ñâèã ñ¢¢ðèí éîâóäò äåïóòàòíð áàñ áàòëâ. Òèèãš ÑÌÎ-í áîëí ÐÌÎ-í îðãàíìóä ýäí³ ´´ðê ºàçðèí ìåš³ã ýí çàêàíà çààâðàð éè뺚 àâõ. Òåð ìåò îäà á³³õ ôåäåðàëüí çàêàäò ñîëüâð îðóëšàñíà àøò äåïóòàòíð òåð òóñò ýâð³ííü óõàí-òîîëâðàí ìåä¢ëâ.
Ñ¢¢ðèí ÷èëã÷³ð äåïóòàòíð Àëåêñåé Ìàéîðîâèã Ôåäåðàöèí Ñîâåòèí ãåø¢íä ñóœºâ. Òåð¢í³ íàìòðèã ïàðëàìåíòèí Àõëà÷ À.Êîçà÷êî óìøš ´ãâ. Öààðàíäíü À. Ìàéîðîâ ýâð³ííü ¢¢ëäâðèí òóñêàð òîäðõàºàð êåëš ´ãâ, òåð¢í³ õ´´í äåïóòàòíð ñóðâðàí, ñåëâã³í ÷èãí ´ãâ. ijê³ä Óëñèí Õóðàëûí äåïóòàò À.Ìàéîðîâèí ê¢öö ç´âèíü áîëçãàñíü óðä óóðóëëºíà òóñê òîãòàâð áàòëãäâ.
Ñåññèí ê´äëìøò òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷èí íåãäã÷ äàðóê Ñåðãåé Áàäìàåâ áîëí ôåäåðàëüí èíñïåêòîð Áîðèñ Êîðîòêîâ, ç´â-éîñ õàðëºíà áîëí íàíü ÷èãí ìèíèñòåðñòâèí áîëí âåäîìñòâèí ýë÷íð îðëöâ.

Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

Äàâñí šèëä íåðò³ IT-ñïåöèàëèñò áîëí àñòðîíîì Îëåã Áàðòóíîâ Õàëüìã ãîñóäàðñòâåíí óíèâåðñèòåòä IT-òåõíîëîãèí òóñê ëåêö óìøñí áèë³. ¥äã³ öàãò IT-òåõíîëîãèé ÿìàðàí áîëâ ÷èãí êåðãò òóñòà áîëõìí ãèš òîîëàä, Î.Áàðòóíîâ ýí õàëõèã Õàëüìãò äåëãð¢ëõ ñàíàòà.
"Õàëüìã óíèâåðñèòåòä ëåêö óìøñíàñ àâí šèë äàâñí áèéíü ýí ò´ð öààðàíäàí ýñ õàºëãäñíü ºóíäëòà éîâäë", - ãèš Î.Áàðòóíîâ òåìäãëí³. Íîìòûí êåëñ³ð, ºàíöõí Áàäì Îíòàåâ ýí òåõíîëîãèé³ð èê³ð ñîíüìññìí. Òåð ó÷ðàð Îëåã Áàðòóíîâ çóíûí ÷èëã÷³ð øèí³ñ Ýëñòä èð³ä, óõàëñí êåðã³í ê¢ö³õèí ò´ë³ êåñã îëí-³ìòíë³ õàðºàä ꢢíäâ.
"IT-òåõíîëîãèéèí îëí êåðãò îëçëš áîëíà. Íåãíü - õàëüìã êåë õàäºëš äåëãð¢ëëºí³ õàëõàð. ¥äã³ öàãò ³ìòí³ èê çóíü äåãòð óìøõø. Ö´´êí ³ìòí çóã ýëåêòðîíí äåãòðì¢ä óìøíà. Áîëâ õàëüìã êåë³ð áè÷ñí þìí èíòåðíåòä óãà, - ãèš Îëåã Ñåðãååâè÷ õàðì ò´ðí³. - Áè õàëüìã êåë³í ñ³³í³ð ìåäõøâ. Áè÷êíä³í ñîœññí áîëâ ÷èãí, øêîëàí ò´ãñ³ñí³ õ´´í Ìîñêâàä îäàä, ýíäð ê¢ðòë òåíä ê´äëí³â. Çóã ýâð³ òàœº÷äàí òóñòà áîëõ, ò´ðñêí êåë³í õàäºëëºíä ò³âö³í îðóëõ ñàíàòàâ". Îëåã Áàðòóíîâ áîëí Áàäì Îíòàåâ õîþðí ꢢíä³ä, õàëüìã êåëí³ õ³³âðèí ñèñòåì (ïîëíîòåêñòîâûé ïîèñê íà êàëìûöêîì ÿçûêå) êåõ øèèäâð àââ.
Îäà äååð³í èíòåðíåòä á³³äã õàëüìãàºàð áè÷ñí ö´´êí ìåä³ã õ³³º³ä îëš àâõíü éèð ê¢íä. ߺàä ãèõë³ ºàçàäûí íîìòíðèí ¢¢ä³ñí ïðîãðàììñ õàëüìã êåëèã ìåäõø. Òåã³ä èíòåðíåòä õàëüìã êåë îëçëõèí ò´ë³ èèì ïðîãðàììñò ýðê áèø õàëüìã êåë îðóëõ êåðãò³.
²ð³ñ³í Ïðàâèòåëüñòâèí ç³ðëã³ð ºàçàäûí îðí-íóòãò êåãäñí òîîòûã ²ð³ñ³ä êåãäñí þìàð ñîëüëºíà êîìèññü á¢ðä³ãäñìí. Ýí¢í³ ºîë ê¢ñëíü - ´´ðõí èðã÷ä ºàçàäûí ýä-òàâðèã, õîò-õîîëûã, ïðîãðàììñèã ÷èãí ñîëüëºí. Êîìïüþòåðèí ïðîãðàììñèí îðìä Î.Áàðòóíîâèí áîëí òåð¢íë³ õàìäàí ê´äëš³õ ³ìòí³ ¢¢ä³ñí ïðîãðàììñèã îðóëàä îëçëõ çóðà á³³í³. "Õàëüìã êåë³ð áè÷ãäñí òåêñòì¢äèã õ³³âðèí ïðîãðàììèã óäë óãàºàð ¢¢ä³õë³, ýí¢ã õàìäàí ê´äëäã óëñòàí ´ã³ä îðóëõèíü ñóðíàâ. Çóã ýí ê´äëìøèã ýðê áèø øóëóºàð êåõ êåðãò³", - ãèš Î.Áàðòóíîâ êåëí³.
"Õ³³âðèí ïðîãðàìì ¢¢ä³õèí ò´ë³ ýí¢íä õàëüìã òîëü áîëí ãðàììàòèê îëçëõ êåðãò³. ¡ã áîëºíà óœãèíü áîëí ýí ¢ã ÿºš õ¢âðš ÷àääãèíü îðóëõ êåðãò³, îëí òåêñò áàñ îëçëõ êåðãò³. Ýí ê´äëìø àºó èê áîëäã ì´í. Òåã³ä ÷èãí õàëüìã êåëèã, IT-òåõíîëîãèéèã ñ³³í³ð ìåääã áîëí ò´ðñêí÷ ñåäêëò³ öóã ³ìòí ýí¢íä îðëöòí", - ãèš Áàäì Îíòàåâ "Âêîíòàêòå" ñàéòä ýâð³ õàëõäàí äóóäâð áè÷ñìí.
Ýí ê´äëìøèí òóñêàð Îëåã Áàðòóíîâ íîìòíðëà, õàëüìã êåëí³ áàãøíðëà, îëíà ¢¢ëä³÷íðë³ áîëí íàíü ÷èãí îëí óëñëà õàðºàä ꢢíäñìí. Î.Áàðòóíîâèí êåëñ³ð, òàœº÷ä õàëüìã êåë äåëãð¢ëõ³ð ñåääã îëí ê¢í á³³í³, õîîðíäàí çàëºëäà á³ðõø, îäà ýäí ýðê áèø íåãäõ ç´âò³.

ÌÀÍŠÈÍ Ñàíë

Ìåíäâò, "Õàëüìã ¢íí" ãàçåòèí ê´äë³÷íð!
Áè Õàð ªàçðà ðàéîíà Àðòåçèàí ñåë³íä á³³í³â. Îäàõí ýëãí-ñàäì Ï.Æåì÷óåâèí íåðò³ òàœº÷èí áîëüíèöä ýìíëº àââ. Áè òåð¢ã õ³ë³º³ä, áîëüíèöä öàã çóóð ´´ðíü á³³ââ. Ìèíè ýëãí ã¢ëãí ãåìèí ìåñëëºí³ ³œãä àâãóñò ñàðèí 15-ñ àâí ñåíòÿáðü ñàðèí ýêëö ê¢ðòë ýìí¢ëãäâ.
Ýí ³œãä ã¢ëãí ãåìò³ óëñ ýìíëº àâíà, òåã³ä ýäí³ ´´ð ýðê áèø ýëãí-ñàäíü á³³õ ç´âò³. ¥ð³ë ñàðäàí ýí ³œãä á³³º³ä, áè ìàíà ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà ê´äë³÷íðèí ê´äëìø ÿìàðàí äààâðòà áîëí ê¢íä áîëšàõèã ýâð³ í¢ä³ðí ¢çâ. Íåã ¢ë¢ ã¢ëãí ãåìò³ óëñèã ýìíí³ ãèäãíü õîéð äàì ê¢íä áîëíà. Ýì÷íð, äóíä ìåäèöèíñê ê´äë³÷íð áîëí ñàíèòàðêñ ãåìò³ óëñò êèëìš³í òóñõàš, á¢ë³í ¢ã³ðí, öàºàí ñåäêë³ðí ýäíä îìã ´ãí³. Ìàíà ýì÷ Àðñëàí Ïàâëîâè÷ Äåìêèí áèë³. ¥äð áîëºí ýí ìåñëëº êåí³, òåð¢í³ õ´´í ýí ãåìò³ óñëà áîëí ýäí³ ýëãí-ñàäíëà ꢢíä³ä, îëí ç¢ñí ò´ð³ð ö³³ëºâð ´ãí³. Ê´äëìø äàëà áîëâ ÷èãí ýí öàã îëš, ê¢í áîëºíä îíüãàí òóñõàíà. Ýííü ãåìò³ óëñò ýì³ñ äååð òóñòà áîëíà ãèš êåëš áîëõìí.
Òåð ìåò ýí ³œãèí ºàðäà÷ Àðñëàí Àíàòîëüåâè÷ Î÷èð-Ãîðÿåâ, àíåñòåçèîëîã-ðåàíèìàòîëîã Åâãåíèé Ãðèãîðüåâè÷ Ñåìåíîâ ìåñëëº êåõèí ´ìí ãåìò³ óëñëà ꢢíäí³. ²œãèí àõ ìåäñåñòðà Èðèíà ×óìàøêàåâà êåðã³í ñ³³í³ð ìåääã, äààâðòà, ³ìòíë³ ýýëò³ ꢢêä ê¢í. Ýí¢í³ ÷àäìã ºàðäâðò äóíä ìåäèöèíñê ê´äë³÷íð äèãò³-äàðàòàºàð ê´äëš, ýì÷èí äààëºâðàð êåðãò³ ýìíëº êåí³. Èðèíà Òþðáååâíà ê¢í áîëºíä á¢ë³í ¢ã îëš, ãåìèã ýðê áèø äèèëš, à÷íð-çååíðèííü êèøã ¢çõèò ãèš óðìä ´ãí³. Ãåìò³ óëñ ýí¢í³ ¢ãä èòêš, ãåì³í ìàðòíà, òåð öàãò ÷èäë óðºñí áîëš ýäíä ìåäãäí³. Ìåäèöèíñê ê´äë³÷íð Ýëüçà Ñàðàíîâà, Ñàãëàðà Àñèðîâà ò³ðëºèã ýâò³º³ð êåš, ãåìèã íåâ÷ê áàºðóëõèí òóñò ñ¢â-ñåëâã ´ãí³. Êèøò³ Íàðàíîâà øóëóí-øóäðìã, ´äðèí ýðãöä êåä¢ ê¢¢íä ýí áàñ ä´œ áîëíà, ºàðíü š´´ëí ãèš ³ìòí êåëí³. Áóôåòèí ê´äë³÷íð Âàëåíòèíà Ìóõàíîâà áîëí Âåðà Ôåäîðîâà êåðãò³ áîëõëà ãåìò³ óëñò áèéñíü õîò ´ã÷, ààº-ñàâèíü àõóëíà. Ñàãëàð Äæåâëååâà, Ðàèñà Àðøèíîâà, Ëþäìèëà Ìàíäæèåâà, Ðàèñà Êè÷èêîâà áîëí Íàòàëüÿ Ëîáàíîâà ³œãä öåâð áîëõèí ò´ë³ öóãèíü àõóëš, ñ³í òààë òîãòàíà, ãåìò³ óëñèã õ³ë³äã ê¢í óãà áîëõëà, ä´œ áîëíà.
Òèèã³ä ýí ³œãä ê¢í áîëºí ê´äëìø³í äààâðòàºàð ê¢ö³š, ê¢í áîëºíä êèëìš³í òóñõàš, öàºàí ñåäêë³ñí ä´œ-òóñàí ê¢ðãõ³ð øóííà. Öóºàð ýäí ø¢¢š àâñí ýðäìä³í èòêëò³ áîëäã ò´ë³ä³í ê´äëìøò³í äóðòà. Ýäí íåã-íåãíä³í èöãò³ ò¢øã áîëš, õàìöó ¢¢ëääã ò´ë³ä ýí ³œãä êåð¢ë-ö¢¢ã³í óãà, ýìíëº àâ÷àõ óëñ õ³ðõèííü ´ìí ýäíä õàíëòàí ´ðãí³.
ijê³ä ýí áè÷ãò³í òàœº÷èí ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà ìèíèñòåðñòâèí àõ õèðóðã Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷ Øàðàïîâèí òóñêàð á¢ë³í ¢ã êåëõ³ð ñåäë³â. Öàºàí ñåäêëò³, ³ìòíë³ ýýëò³ ýì÷ ê¢í áîëºíä ä´œã³í ê¢ðãš, ñ¢â-ñåëâã³ðí õóâàëöš, àðº-÷èäë³ðí í´êä áîëíà, ê¢í áîëºíà ò´ðò îðëöõèí ò´ë³ öîë îëíà.
Òèèì ³ìòí ìàíà òàœº÷ä ê´äëí³. Àííà Õàëãàåâíà Ãîðÿåâàí íåðí äååð³ñ áè öóã ýí óëñò õàíëòàí ´ðãš, êåš³õ ê´äëìøíü êåìòã óãà áîëòõà ãèš äóðäšàíàâ. Ò´ðñêí ºàçðòàí ýäí òóñòà óëñ áîëš, êåñã ³ìòí³ ³ì àâðš, ê¢í áîëºíä öàºàí ñåäêë³ñí ä´œã³í ê¢ðãš éîâíà. Èèì ýãë óëñèí íèë÷³ð áèäí ýäã³ä, ê´ë äååð³í áîñàä, ´äð áîëºí íàð ¢çš, ´´ðõí ýëãí-ñàäíäàí ò¢øã áîëíàâèäí.

Ìàðèÿ ÅÑÈÍÎÂÀ
Õàð ªàçðà ðàéîíà Àðòåçèàí ñåë³í

Òàœº÷èí ³ìòí³ ñîöèàëüí òåòêâðèí êîìïëåêñí öóòõëœä ´äð áîëºí ìåä³òíð öóãëðš, îëí ç¢ñí êåðã ê¢ö³í³. ¥ð¢º³ð îðš èðõë³ ýäí öîãö-ìàõìóäàí òèíè뺚³õèã, ´äðòíü áîëõëà ýäí ¢¢ë á³ðš êå-ñ³³õí êåãäëì¢ä êåš³õèã, äó-áè äàñ÷àõèã ¢çš áîëõìí. Ýäí øîãëàä, þ-áèñ ꢢíä³ä, èí³ëäš øóóãàòà-íààäòàºàð öàãàí äàâóëíà. Ýí öóòõëœãèí ñåðãìšèí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä á¢ðä³ëºí³ ³œãèí ºàðäà÷ Ãàëèíà Äìèòðèåâíà Òðóõèíà öóã ýí ìåä³òíðèã õàìöóëäã ê¢í áîëšàíà.
Áèéíü Ãàëèíà Äìèòðèåâíà Ðîñòîâñê îáëàñòüä ´ñ³ä-áîññí ê¢í, 1975 šèë³ñ àâí Õàëüìã Òàœº÷ä á³³í³. Óðäíü ýí ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà õàëõä ê´äëš éîâñìí, îäà àðâí ºóðâí šèëä³í ýí êîìïëåêñí öóòõëœä ¢¢ëäš³í³. Êåëõä, Ã.Òðóõèíà ïñèõîëîãèí ýðäìò³, òåã³ä ìåä³òíðë³ ê´äëõä ýí¢íä àìð áîëíà. Ê´ãøä ýí¢íä á³³äë-šèðºëèííü òóñêàð êåëš ´ãí³, îëí ç¢ñí ò´ðì¢ä ó÷ðõëà ñ¢â-ñåëâã ´ãõèíü ñóðíà. Ãàëèíà Äìèòðèåâíà ê¢í áîëºíà çàœãèíü ìåäš, îëí ò´ð³ð ꢢíäâð òîãòàš, óõàí-òîîëâðàðíü ñîíüìñš, êåí-íåãíäíü îìã ´ãí³.
Ö´´êí šèë õîîðàí Ã.Òðóõèíà Ðîñòîâ-íà-Äîíó áàëºñíä Öèãóí ãèìíàñòèê äàâóëëºíà òóñò ìåðãšëëò ´´äë¢ë³ä, ìåä³òíðë³ êè躳í ÷èê³ð àâëºíà çàíÿòüñ äàâóëäã áîëâ. Äîëàí õîíãò õîéð ä³êš ýí "Ýð¢ë-ìåíä" ãèäã áàãèí ìåä³òíðë³ Öèãóí ãèìíàñòèê êåš, ñêàíäèíàâñê éîâëºàð ñîíüìñíà. ijê³ä Ãàëèíà Äìèòðèåâíà ýýšíðë³ ôèòíåñèí, èí³äí³ éîãèí (ñìåõîòåðàïèÿ), ìåäèòàöèí çàíÿòüñ äàâóëíà, õóðºäûí ìàññàæ, í¢äí³ ãèìíàñòèê êåí³.
- Ýí öóòõëœä ìàíà ìåä³òíð öîãö-ìàõìóäàí áàòðóëš, ÷èê àâã-á³ðö áàòðóëñí äååð³í áèëã-ýðäì³í äåëãð¢ëí³. Öóºàð ýäí íàñí-šèðºëèííü òóðøàðò ê´äë³ä, îäà à÷òà àìðëºíä á³³í³. Ýäí ꢢêä³í àñðàä, ê¢ ê庳ä, ýíäð à÷íð-çååíð³í õ³ë³š³í³. Íààðàí èðõë³ðí ýäí ´äð-á¢ðèí ò´ðì¢ä³í ìàðòíà, øàðõ-øàâíü çîâàäãàí óóðíà. Áè ýäí³ ê¢¢êäë³ íàñàðí ³äë áîëšàíàâ, òåã³ä ýäí íàíä ýê êåâò³ ýœêð óëñ áîëâ. Ýíä áèäí áàéð-çîâëœãàí ³äë õóâàëöš, íåã-íåãí³ííü ò´ðò îðëöíàâèäí. Ìèíè ê´äëìø ìèíè äóðòà êåðã áîëâ,- ãèš Ãàëèíà Äìèòðèåâíà êåëí³.
Øêîëä ñóð÷àñí öàãòàí áè÷êí Ãàëÿ þì óéäã äàñâ. ªàðèí ýðäìèí êðóæîêä ꢢêä íààäºàñàí êååð¢ëäã áèë³, õ´´ííü áèéä³í ÷èãí ìàéã, á¢øì¢ä, òàëäàí õóâö-õóíð óéäã áîëâ. Áè÷êíäê öàãòàí äàññí ýðäì Ãàëèíà Äìèòðèåâíàä êåðãëãäâ. Ñóë öàã ó÷ðõëà, ýí îëí-ç¢ñí ýäèí êèç³ð³ð íààäºàñ, äîðâà, òåàòðàëüí ñòóäèí íààääò êåðãò³ õóâö óéíà. Ýí öóòõëœä ºàðèí ýðäìèí êðóæîêä ꢢêä ê¢í ìàêðàìå êåäã, îëí-ç¢ñí êåãäëì¢ä ´ëãäã äàñâ. Ñ³í ´äðì¢äèí ´ìí ´ðãíä ýí ýýš áîëºíä áè÷êí áåëã áåëäí³. Êåëõä, îäà ýí ìåä³òíðèí íàðò-äåëê³í ¥äðò ýýšíðò äîðâàñ óéšàíà. Èíòåðíåòä ýñ ãèš æóðíàëìóäò îëí-ç¢ñí êåãäëì¢ä ÿºš êåäãèã õ³ë³º³ä, êå-ñ³³õí íààäºàñ, äåðèí ºàäðìóä óéíà.
- Ìàíà Ãàëèíà Äìèòðèåâíà öàºàí ñåäêëò³ ꢢêä ê¢í. Äåëê³ ìèíè ãèñí ñåäêëò³, ê¢í áîëºíä á¢ë³í ¢ã îëš, êèëìš³í òóñõàíà. Ìàíà öóòõëœä ºó÷ øàõó ê¢í òààñëòàðí îëí ç¢ñí êðóæîêä îðíà, âåòåðàíìóäûí õîðò äóóëíà, áèèºèí ñòóäüä îðëöíà. Öóºàð áèäí íààðàí à亚, íåã-íåã³í ¢çõ³ð èðäãíü ìàíà Ãàëèíà Äìèòðèåâíàí íèë÷ á³³í³. Öîãö-ìàõìóäàí áàòðóëñíà õ´´í áèäí ôèòî-ö³ óóš àìðõäàí äóðòàâèäí. Àõ ¢éèí óëñò èèì õàðºëòñ ÷èäë óðºàš, ´äð-á¢ðèí ò´ðì¢äèã ìàðòš ñåðãìšò³º³ð àìðõäíü òóñëíà. Õàðì ò´ðõä, ç³ðì ìåä³òíð îäà ºàíöàðí á³³í³. Ýäí³ ê¢¢êäíü ´ñ³ä-áîñàä ñàëó ýñ ãèš òàëäàí áàëºñäò á³³í³. Ãàëèíà Äìèòðèåâíà ìàäíä ãåé¢ðõ, ãåìä³í äàðãäš çîâõ à𺠴ãõø,- ãèš Âàëåíòèíà Âëàäèìèðîâíà Óëþìäæèåâà õóâàëöâ.

Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ
ÇÓÐÃÒ: Ãàëèíà Òðóõèíà óéñí êåãäëì¢ä³í ¢ç¢ëš³í³
Àâòîðèí öîêñí çóðã

Ìàíà òàœº÷ä 2014 šèë³ñ àâí îëí äàâõð ãåðì¢äèí êàïèòàëüí ÿñâð êåëºí³ ðåãèîíàëüí ïðîãðàìì ê¢ö³ãäš³í³. ²ð³ñ³í ãåð-ᢢðèí êîäåêñë³ áîëí êàïèòàëüí ÿñâðèí òóñê çàêàíëà èðëö³ò³º³ð íåã îëí äàâõð ãåðèí ³ìòí³ñ öóãëóëñí ì´œã³ð îœäàí ãåðèã ÿñš áîëšàíà. Îëí äàâõð ãåðì¢äèí ³ìòí öóºàð éèëºâð óãàºàð êàïèòàëüí ÿñâðèí ò´ë³ ò³âö ì´œãèã ñàð áîëºí ´ãõ ç´âò³. Òåã³ä ÿìàðàí ºàçðò ³ìòí õàìãèí îëàð ò³âö ì´œã³í ´ãí³, òåíä ò¢ð¢ëš îëí äàâõð ãåðì¢ä ÿñíà. Òåã³ä õóðñí ì´œãí³ òîîºàñ êåš³õ ê´äëìøèí êåìš³í ÷èãí èðëöí³, ä³ê³ä áîëõëà ì´œãí èê³ð éèëºãäõë³, ÿñâðèí ê´äëìø ÷èãí ò¢ðãí êåâ³ð êåãäí³.
Òàœº÷ä îëí äàâõð ãåðì¢äèí êàïèòàëüí ÿñâðèí ïðîãðàìì òàâí šèëä³í ¢¢ëäš³í³. Ãîðîäîâèêîâñê áàëºñíä áîëõëà ýí šèë ò¢ð¢í áîëš ýí ïðîãðàììàð íåã îëí äàâõð ãåð ÿñ÷àíà. Ñîâåòñê óóëüíöä 4-÷ òîéãòà ãåðèí îðàºèíü ñîëüš øèíð¢ëš³í³. Ãîðîäîâèêîâñêä äàëà ãåðì¢äèí îðàºèíü ÿñš ñîëüõ êåðãò³. Þœãàä îäà øèíêí ò¢ð¢í áîëš çóã íåãõí ãåðèã ÿñ÷àõìí ãèñí ñóðâð ¢¢äí³. Ó÷ðíü þóíäâ ãèõë³, ýí áàëºñíä ³ìòí êàïèòàëüí ÿñâðèí ò³âö ì´œãèã áàºàð ´ã÷³í³, öóãëðñí ì´œãí³ êåìš³í 10 ïðîöåíò ê¢ð÷³õø.
Áîëâ Ãîðîäîâèêîâñê áàëºñíà Ñîâåòñêàÿ óóëüíöä á³³õ 4-÷ òîéãòà ãåðèí ³ìòí ýí ïðîãðàììëà òàíüëäš òîäðõàºàð øèíšëñìí. Òåã³ä ò³âö ì´œãí³ ´ðèã á¢êëäíü äàœöàºàä, ñàð áîëºí êàïèòàëüí ÿñâðèí ò´ë³ ´ã³ä á³³õë³, òåäí³ ãåðò ÿñâðèí ê´äëìø ê庳ä ÷èãí á³³õ ãèñí àøëâð ýäí êåâ. Ïðîãðàììèí öóã òààëíü ê¢ö³ãäñí³ õ´´í ýäí³ ãåðèí îðàºèíü ñîëüš ÿñëºíà ê´äëìø ýêë³ä êåãäâ.
Îäà äååð³í îáúåêòèí ÿñâðèí ê´äëìøèí èê çóíü áåëí. Õóó÷í äååâðèã öóöëàä, îðàºèí óëûíü ê庳ä äóóñ÷êñìí. Óäëãî ÿñâðèí ê´äëìøèã ò´ãñ³õë³, Ñîâåòñê óóëüíöä 4-÷ òîéãòà ãåðèí ³ìòí ´äã³ öàãèí øèí îðàòà ᢢðò³ áîëõìí. Òèèãõë³ ýäíä íàìðèí õóð-÷èã, ¢âëèí øóóðºí-áîðàí, ¢âë-çóí óãà ê´äëäã ø¢ð¢í ñàëüêí ÷èãí ³³ìøã ó÷ðàøãî.
Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ

Óðš ´äð ïðàâèòåëüñòâèí Ãåðò òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâèí ºàðäâðò ÆÊÕ-í áîëí ñîöèàëüí õàëõèí îáúåêòñèã 2018-2019 šèëì¢äèí íàìðèí-¢âëèí êåìä ê´äëõä áåëäëºí³ òóñê ò´ðì¢ä³ð ñåëâëö³í áîëâ.
Ýí¢í³ éîâóäò ÆÊÕ-í, ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà, ñóðºóëü-ýðäìèí îáúåêòñ, ìóíèöèïàëüí á¢ðä³öñ äóëàëëºíà êåìä áåëäâð êåëºí³ òóñê ò´ðì¢ä õ³ë³ãäâ. Êåðã-¢¢ëäâðò ÆÊÕ-í áîëí ýíåðãåòèêèí, ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà, ñîöèàëüí äåëãðëòèí, ê¢÷-ê´ëñí³ áîëí ³ìòèã ê´äëìø³ð òåòêëºí³, ñóðºóëü-ýðäìèí ìèíèñòåðñòâñèí ºàðäâð, Ýëñò áàëºñíà àäìèíèñòðàöèí áîëí ðàéîäûí ìóíèöèïàëüí á¢ðä³öñèí ºàðäà÷íð îðëöâ.
Ò¢ð¢ë³ä æèëèùí-êîììóíàëüí ýäë-àõóí áîëí ýíåðãåòèêèí ìèíèñòð Íåëëè Òêà÷åâà ÆÊÕ-í îáúåêòñ äóëàëëºíà êåìä áåëäâð êåëºí³ òóñêàð èëäêë êåâ. Êîììóíàëüí êîìïëåêñèí îðãàíèçàöñ, ìóíèöèïàëüí á¢ðä³öñ èðã÷ äóëàëëºíà êåìä áåëäâðèí êåðã-¢¢ëäâðì¢äèí Çóðà áàòëñìí. Òåã³ä ýí çóðàºàñ èøò³ ÆÊÕ-í îáúåêòñèã íàìðèí-¢âëèí êåìä áåëäëºí³ êåðãò ýíäð óò òîîäàí 128,53 ñàé àðñëœ éèëºãäñìí, òåð òîîä òàœº÷èí áþäæåò³ñ - 22,005 ñàé àðñëœ, á³³ðí áþäæåòì¢ä³ñ áîëí ïðåäïðèÿòüì¢ä³ñ - 29,32 ñàé àðñëœ, ³ìòí³ ì´œãí - (îëí äàâõð ãåðì¢äò á³³õ ³ìòí³ñ êàïèòàëüí ÿñâðèí ò´ë³ öóãëóëñí ì´œãí).
Óäëãî ýêëõ äóëàëëºíà êåìä 29 êîòåëüí (100 ïðîöåíò) ê´äëõä áåëí áåëí á³³í³. Òåð ìåò ýíäð íàìðèí-¢âëèí êåìä óòäàí 68,2 äóóíà äóëàëëºíà ñåòüì¢ä (100 ïðîöåíò), 1306,65 äóóíàä óñíà ñóðâëšíà ñåòüì¢ä, 128,96 äóóíàä êàíàëèçàöèí ñåòüì¢ä, 2122,29 äóóíàä ýëåêòðîê¢÷í³ ñåòüì¢ä (100 ïðîöåíò), 1621,7 äóóíàä ãàçèí ñåòüì¢ä (100 ïðîöåíò) áåëí áîëâ. ßøêóëèí ðàéîíà Ìîëîäåæíîå ñåë³í³ äóíäûí øêîëûã äóëàëõèí ò´ë³ 10 òîíí øàëäðœ òîñí-ò¢ë³í õóëäš àâñìí. ¥äã³ öàãò ýí øêîëûí ò´ë³ 500 ì蜺í àðñëœãà òîñí-ò¢ë³ àâ÷ áåëäõèí ò´ë³ ìàðºà äàâóëšàíà. Ñàðïàí ðàéîíà Êîðîáêèíñê äóíäûí øêîëûí ò´ë³ îäà äååð³í 25 òîíí í¢¢ðñ (39 ïðîöåíò) õóëäš àâñìí.
Äàðóíü Íåëëè Òêà÷åâà Ýëñò áàëºñíà ãåð-ᢢðèí ê´ðœ äóëàëëºíà êåìä áåëäâðèí òóñêàð 糜ãëâ. Òàœº÷ä 15 çàëâðèí êîìïàíü òåòêš³õ 472 îëí äàâõð ãåð á³³í³. ¡âëèí êåìä öåíòðàëèçîâàíí äóëàºàð òåòêãääã 363 îëí äàâõð ãåðèã áåëäõ êåðãò³. Çàëâðèí êîìïàíüñ "Ýíåðãîñåðâèñ" àêöèîíåðí íèèö³íë³ õàìöó ê´äë³ä, îëí äàâõð ãåðì¢äèí äóëàëëºíà ñèñòåìèã áåëäëºí³ êåðã-¢¢ëäâðì¢ä ê¢ö³š³í³.
Êîììóíàëüí õàëõèí îáúåêòñèã àþë, çåòêð ó÷ðàä, ýäëâð³ñ ºàðñí êåìä ýëåêòðîê¢÷³ð òåòêõèí ò´ë³ä 8,3 ñàé àðñëœãà àþë ó÷ðñí öàãò îëçëãäõ õàìã òîîò õóëäš àâàä áåëäñìí. Öóã ðàéîäûí ìóíèöèïàëüí á¢ðä³öñ äèçåëü-ãåíåðàòîðí óñòàíîâêñàð òåòêãäñìí. Òàœº÷èí æèëèùí-êîììóíàëüí ýäë-àõóí áîëí ýíåðãåòèêèí ìèíèñòåðñòâä "ãîðÿ÷àÿ ëèíèÿ" ãèäã êåðã-¢¢ëäâð ê¢ö³ãäí³. Æèëèùí-êîììóíàëüí ýäë-àõóí õàëõä ç´â-éîñ ýâäñí éîâäëëà õàðºñí êåìä 3-36-50 ãèäã òåëåôîíà òîéãàð šèœí¢ëš áîëõìí.

Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ

Óðš ´äð Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâ "Ôðåçåíèóñ Íåôðîêåà" ÎÎÎ-í ãåíåðàëüí äèðåêòîð Àëåêñåé Ñìèðíîâëà, Ñòàâðîïîëüñê êðàéä, Êàáàðäèíî-Áàëêàðüò áîëí Õàëüìã Òàœº÷ä á³³äã êîìïàíÿ ðåãèîíàëüí äèðåêòîð Îëåã Ìàñëîâëà, Àñòðàõàíñê áîëí Âîëãîãðàäñê îáëàñòüìóäò ðåãèîíàëüí äèðåêòîð Íàòàëüÿ Êóðàíîâàëà õàðºâ. Òåð ìåò õàðºëòä Õàëüìã Òàœº÷èí ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà ìèíèñòð Þðèé Êèêåíîâ áîëí ÔÎÌÑ-èí òåððèòîðèàëüí ³œãèí äèðåêòîð Ñåðãåé ßêøèáàåâ îðëöâ.
Ýí êîìïàíü ýíäð ²ð³ñ³ä áîëí öóã íàðò-äåëê³ä ìåäèöèíñê îáîðóäîâàíü êåš ºàðºäã, íåôðîëîãèé³ðí ìåäèöèíñê òóñëìš ê¢ðãëºí³ õàëõä ¢¢ëäš³õ èê êîìïàíü áîëšàíà. Îäàõí ýäí ìàíà òàœº÷ä ýâð³ííü ¢¢ëäâð³í ýêëâ, ìàíà äèàëèçí öóòõëœ ýäí³ 63-÷ ðåãèîíàëüí ³œã áîëõìí.
À.Ñìèðíîâèí òåìäãëñ³ð, ýäí³ ºîë ê¢ñë - ìàíà òàœº÷ä íåôðîëîãèéèí õàëõàð ê¢ðãš³õ ìåäèöèíñê òóñëìšèí ÷èíðèã ´´äë¢ëëºí. Ýäí ýðê áèø ìåäèöèíñê äààòõëºíà òåððèòîðèàëüí ïðîãðàììàð ¢¢ëäõ³ð çóðàëšàíà, òåã³ä òàœº÷èí ³ìòèã ´œã³ð ýìíõìí. Êîìïàíü õàìãèí ò¢ð¢íä äèàëèçí öóòõëœãèí ìàòåðèàëüí-òåõíè÷åñê óë áàòðóëõìí, ñïåöèàëèñòíðèí ìåðãšëëò ´´äë¢ëõìí, øèí ýâ-àðºñ îëçëëºèã äåëãð¢ëõìí ãèš Àëåêñåé Àëåêñååâè÷ êåëâ.

Ìàíà 糜ã÷

Îäàõí ìàíà òàœº÷ä Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) çóðºàäã÷ õóðàëòûí äåïóòàòíðèã ñóœºëºí áîëâ, ñåíòÿáðèí 20-ä ïðàâèòåëüñòâèí ãåðò ïàðëàìåíòä ñóœºãäñí øèí õàíèí äåïóòàòíð ò¢ð¢í ñåññÿí êåâ. Ýí¢ã òàœº÷èí ñóœºâðèí êîìèññèí àõëà÷ Àëåêñàíäð Äèêàëîâ ñåêâ. Ñóœºâðèí éîâóäûí áîëí àøèí òóñêàð ýí òîäðõàºàð êåëâ. Øèí ïàðëàìåíòèí õàíüä ºóðâí ïàðòèí ýë÷íð îðâ, òåð òîîä "Åäèíàÿ Ðîññèÿ" ïàðòÿñ -21 äåïóòàò, ÊÏÐÔ-³ñ - 4, "Ñïðàâåäëèâàÿ Ðîññèÿ" ïàðòÿñ - 2 äåïóòàò îðâ. Ýí òóñò ñóœºâðèí éîâóäò ºàðñí äóòó-äóíäñèí òóñêàð äåïóòàò Íàòàëüÿ Ìàíæèêîâà ¢ã êåëâ.
Äàðóíü ñåññüò ìàíäàòí êîìèññü ñóœºãäâ, ýäí äåïóòàòíðèí ê¢öö ç´âèí òóñêàð ñåëâëö³ êåâ. Õ´´ííü êîìèññèí àõëà÷ äåïóòàò Âàëåðèé Áîëäûðåâ øèí ïàðëàìåíòèí õàíüä êåí îðñíà òóñêàð êåëâ. Òåð òîîä äåïóòàòíðèí 61 ïðîöåíò ò¢ð¢í áîëš Óëñèí Õóðàëä ñóœºãäñí á³³í³, êåñã ýðäìò³ óëñ ïàðëàìåíòèí øèí õàíüä îðâ, òåð òîîä á³³ðí éîñíà îðãàíìóäò ê´äëš³ñí óëñ. Òèèì êåâ³ð öóã äåïóòàòíðèí ê¢öö ç´â ìåä¢ëãäâ, àøòíü Õóðàëûí òîãòàâðèí ò´ñâ áàñ áàòëãäâ.
Öààðàíäíü õàìãèí ÷èíðò³ ò´ð³ð ꢢíäâð áîëâ. Äåïóòàòíð Óëñèí Õóðàëûí Àõëà÷èã ñóœºâ. Ýí òóñò òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâ ¢ã àââ. Óëñèí Õóðàë (Ïàðëàìåíò) ìàíà òàœº÷ä ïîëèòèêèí, ýêîíîìèêèí áîëí ñîöèàëüí õàëõàð òîãóðòà á³³äë òîãòàëºíä èê íèë÷³í ê¢ðãí³, ìàíà äåëãðëòèã éèëºí³. Ïàðëàìåíòèí Àõëà÷ä Àíàòîëèé Êîçà÷êîã äåïóòàòíð ñóœºòõà ãèš òåð¢í³ êàíäèäàòóðèã îðóëšàíàâ. Áèäí õàìäàí 20 ºàð šèëèí òóðøàðò õàìäàí ê´äëš³í³âèäí, òåð òîîä ïðàâèòåëüñòâèí õàíüä. Ñ¢ë šèëì¢äò Àíàòîëèé Âàñèëüåâè÷ Óëñèí Õóðàëûí Àõëà÷àð ê´äëš çàêà òîãòàëºíà éîâöä èê äàìøëò õîðøàñí ºàðäà÷ áîëšàíà ãèš òàœº÷èí Òîëºà÷ òåìäãëâ.
ijê³ä ïàðëàìåíòèí àõëà÷ä ýâð³ííü êàíäèäàòóðàí äåïóòàò Íàìñûð Ìàíäæèåâ îðóëâ, òåð¢ã äåïóòàò Íàòàëüÿ Ìàíæèêîâà ä´œíâ. Äàðóíü Í.Ìàíäæèåâ êàíäèäàòûí àõð ¢ã³í êåëâ. Òåð äàðóíü ñóœºâð áîëâ. Àøòíü 25 äåïóòàò À.Êîçà÷êîí êàíäèäàòóðèã ä´œíâ. 2 äåïóòàò Íàìñûð Ìàíäæèåâèí ò´ë³ äóóºàí ´ãâ.
Õ´´ííü ïàðëàìåíòèí Àõëà÷ Àíàòîëèé Êîçà÷êî ¢ã³í êåëš, òåð¢ã ä´œíñí öóã óëñò õàíëòàí ´ðãâ. Ìàíà ê´äëìøèã îëçòà-îðóòàºàð á¢ðä³õèí ò´ë³ áèäí öóã ÷èäë³í çàëõâèäí. Áèäí öóã ïàðòüñèí íåêâðèã îíüãòàí àâõ ç´âò³âèäí, ÿºàä ãèõë³ òåäí³ ò´ë³ ìàíà òàœº÷èí îëí óëñ äóóºàí ´ãñí áîëšàíà. Îíö ïðîãðàììñ áîëí ò´ñâñ éè뺚, òåäíèã àðäíü îðš ê¢ö³š ê´äëõ ç´âò³âèäí.
Ìàíà òàœº÷èí ïðåäïðèÿòüì¢äèã õàìãèí ò¢ð¢íä ä´œíõ êåðãò³. Ïàðëàìåíòèí áîëí ïðàâèòåëüñòâèí ñîœñõâðèí ýâ-àðºèã îëçëš á¢ðòê뺳í áîëí íåêâð³í ÷àœºàõâèäí. Ýêîíîìèêèí áîëí ñîöèàëüí õàëõèí òîäðõà êåðã¢äò áèäí ºîë îíüãàí ´ãõ ç´âò³âèäí, òåð öàãò áèäí íè-íåãí êåâ³ð ê´äëš ÷àäõâèäí.
Öààðàíäíü ïàðëàìåíòèí Àõëà÷èí ò¢ð¢í äàðóêä öóã äåïóòàòíðèí ãèëò³ ä´œíëò³ð Ñàãëð Áàêèíîâà ñóœºãäâ. Òåð ìåò Óëñèí Õóðàëûí Àõëà÷èí äàðóêä ÊÏÐÔ-èí ýë÷ Íèêîëàé Íóðîâ ñóœºãäâ. Òèèì êåâ³ð ò¢ð¢í ñåññüò ñóœºâðèí îëí ò´ð õ³ë³ãäâ. ¡ëã¢ðíü, ïàðëàìåíòèí êîìèòåòì¢äèí õàíü áîëí òåäí³ àõëà÷íð ñóœºãäâ.
Èèã³ä ñóðºóëü-ýðäìèí, ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà, ñîéëûí, áàº÷óäûí ïîëèòèêèí áîëí ñîöèàëüí õàðñëòûí êîìèòåòèí àõëà÷íü Õàëüìã ÃÓ-í ðåêòîð, äåïóòàò Áàäì Ñàëàåâ áîëâ. Çàêà òîãòàëºíà, çàêîííîñòèí, îðí-íóòãèí òîãòàöèí áîëí á³³ðí çàëâðèí êîìèòåòèí àõëà÷íü Ìèõàèë Ìóòóëîâ áîëâ. Áþäæåòèí, ýêîíîìè÷åñê ïîëèòèêèí, àðºëà÷íðèí áîëí ç´´ðèí êîìèòåòèí àõëà÷ä Âàëåðèé Áîëäûðåâ ñóœºãäâ. Àãðàðí ò´ð³ð áîëí éèðòìšèí ç´´ð îëçëëºíà êîìèòåòèí àõëà÷íü Âàëåðèé Î÷èðîâ áîëâ.
Ïåíñèîíí çàêîíîäàòåëüñòâèã óäë óãà øèíð¢ëõ³ð á³³í³, òåð¢íë³ èðëö¢ëš ²ð³ñ³í Àëâíà êîäåêñò ñîëüâðìóä îðóëãäšàíà. Òåð ôåäåðàëüí çàêàíà ò´ñâèí òóñò òîîëâðàí ìåä¢ëëºí³ ïàðëàìåíòèí òîãòàâðèã äåïóòàòíð áàñ ä´œíâ.
Õ´´ííü äåïóòàòíðò òåäí³ èòêë öààñèã Óëñèí Õóðàëûí Àõëà÷ Àíàòîëèé Êîçà÷êî á³ð¢ëš ´ãâ. Ýí éîâäëëà äåïóòàòíðèã òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâ é´ð³š, õàìöó êåâ³ð îëçòà-òóñòàºàð ê´äëèé ãèš çààâ. Õàìãèí ò¢ð¢íä á¢êë òàœº÷èí, ìàíà ºàçðò á³³õ îëí óëñèí ñ³ õ³³ëºí òàíà ê´äëìøèí ºîë ê¢ñëíü áîëõ ç´âò³ ãèš Àëåêñåé Ìàðàòîâè÷ àõð ¢ãä³í òåìäãëâ.
Ýí¢ã³ð çóðºàäã÷ õóðàëòûí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) ò¢ð¢í ñåññü ê´äëìø³í ò´ãñ³â.

Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

Çóí šèë õîîðàí õàëüìã òååãèí îëí óëñ öóºàð í¢¢º³ä éîâäã á³³ñìí. Òåð öàãèí õàëüìãóä ìîäàð, ÷îëóºàð ãåð òîñõäã óãà áèë³. ¥äã³ öàãò èøê³ ãåðò ò´ðñí ꢢíë³ õàÿ õà𺚠áîëõìí. ¥âêíðèí îëçëšàñí ãåðì¢äèã çóã äæàíãàðèàäò áîëí íàíü ÷èãí áàéðèí ´äðì¢äò ¢çš³í³âèäí. Áîëâ ñ¢ë šèëì¢äò Õàëüìã Òàœº÷ä òóðèçì ýêëš äåëãð³ä, ç³ðì àðºëà÷íð èøê³ ãåðì¢ä õóëäš àâàä, áè÷êí õîòí áîëºàä òàœº÷èí ãèè÷íðèã òîñ÷ àâíà. Èøê³ ãåð õóëäš àâõ ñàíàòà ³ìòí îëí ýí¢ã êåš ÷àääã ³ìòí éèð ö´´êí. Òåäí³ íåãíü - Î÷ð-Àðàí Ýðäíü.
Î÷ð-Àðàí Ýðäíü áè÷êí³ñí àâí ºàðàðí þì êåš ê´äëõä³í äóðòà. Ýöêíü ýí¢ã³í äàõóëàä ÿºš ãåð òîñõõèã, ìîä, ÷îëó ÿºš îëçëõèã ¢ç¢ëäã á³³ñìí. Êåñã šèëèí òóðøàðò Ýðäíü ýöêò³º³í õàìäàí ãåðì¢ä òîñõš ê´äëš³ë³.
- Ýðäíü, õîéð šèëèí òóðøò èøê³ ãåðì¢ä êåí³ò. Èèì ê´äëìø êåõ ñàíàí ÿºš ò´ðñìá?
- Õîéð šèë õîîðàí òîñõëºíà ê´äëìø óãà áîëàä, ÿìàðàí êåðã êåõìí ãèš ñàíàä éîâëàâ. Òåã³ä íåã ´äð ìèíè òàíüë Öåðí ëàìä íîì óìøóëõàð, ñåëâã àâõàð îäëàâ. Ê¢¢íäâðèí éîâóäò Öåðí áàãø íàíä "Èøê³ ãåð êåº³ä ¢ç, ÷àìä ÷èãí, õóó÷í àâúÿñ-çàœøàë áîñõëºíä ÷èãí òóñòà áîëõìí" ãèš ñåëâã ´ãñìí. Ò¢ð¢ë³ä áè ýí êåðãò èòêñí óãàâ, ìàäí ýí¢í³ òóñêàð íåâ÷êí ìàðºëäëàâèäí, çóã òåð öàãàñ àâí àðâí íåãí èøê³ ãåð êåãäâ.
- Èøê³ ãåð êåëºí ê¢íä àëü óãàé?
- Ýêë³ä êåõä ê¢íä áîëš ìåäãäë³. Ò¢ð¢í õîéð-ºóðâí èøê³ ãåð ìàòüõð áîëàä, óäàí çîãñëãî, íóðàä îäëà. Äóëàí öàãò êåš ýêëë³â, çóã ò¢ð¢í éîñí ãåðèã ¢âë³ð ò³âë³âèäí.
- Ýí êåðãèã ÿºš äàñ÷ àâëàò?
- Èøê³ ãåð ÿºš êåõèíü èíòåðíåòä õ³ë³ë³â. ijê³ä ê´ãøäë³ õàðºàä ꢢíäë³â. Áàñ Ãåííàäèé Êîðíååâ, Âèêòîð Ìàíäæèåâ áîëí Ìàéÿ Êàðóåâà îëíà ¢¢ëä³÷íð ìèíè ê´äëìøò êåðãò³ ñîíüí þì êåëš ´ãöõ³ë³. Öóã ýäíä áè èê ãèäã õàíëòàí ´ðãš³í³â.
- Íåã èøê³ ãåð êåõä êåä¢ öàã êåðãò³â?
- ªàíöàðí àäºë óãà êåõë³, ñàð øàõó áîëš ºàðíà. Çóã ç³ðìä³í õ´ðí ´äðèí ýðãöä êåš áîëíà.
- Òàíà êåš³õ ãåðì¢ä öóºàð ³äë ýñ ãèš êåìš³º³ðí éèëºðí³?
- ²äë áèø. dzðìíü çóðºàí ìåòð ê¢ðäã äèàìåòðòà, ç³ðìíü - àðâí õîéð ìåòð. Çóðºàí ìåòðò³ ãåð òàâí òåðìò³, ´íäðò³í ºóðâí äóíäóð ìåòð áîëíà. Àðâí õîéð ìåòð èøê³ ãåð àðâí òåðìò³, ´íäðò³í ä´ðâí ìåòð. Áàñ íåì³ä êåëõä, áè÷êä¢äèí ò´ë³ èøê³ ãåð êåš³ë³âèäí. Ýí¢ã "ÁÈÃ" (áè÷êí èøê³ ãåð) ãèš íåð³äí³â. Áè÷êä¢äò èê ãèäã³ð òààñãäíà.
- Òàíà êåëš³ñí àðâí òåðìò³ èøê³ ãåð éèð èê. Èèì èê ãåðèã þóíà ò´ë³ îëçëíà?
- Ñ¢ë êåñã šèëì¢äò ñóë öàãòàí íóì õàðâíàâ. Òåã³ä "¥´ðä õàðâà÷íð" ãèäã õàðâëºíà âåòåðàíìóäûí áîëí áàº÷óäûí íèèö³í³ ëóêîäðîì äååð èèì èøê³ ãåð ò³âë³â. Ýí¢í³ íåã òàëäíü õîéð èê òåðç á³³í³. Õàðâà÷íð äîòðíü çîãñàä, ýí òåðç³ð ºàçà á³³ä (ìèøåíüä) õàðâíà. Ëóêîäðîì äååð èèì èøê³ ãåð ò³âõ ñàíàí ÿºš ò´ðñìá ãèõë³, ßïîíÿ õàðâà÷íðèí "äîäç¸" ãèäã òðåíèðîâî÷í ºàçðèã ¢ç³ä ¢ëã¢ð àâñí áèë³â. Îäà äååð³í ýí ìèíè ãåðì¢ä³ñ õàìãèí èê. Çóã ýí¢í³ñ èê ãåð ò³âõ ñàíàòà á³³í³â.
- Íóì õàðâëºíà òóñêàð êåëš ´ãòí.
- Íóì õàðâàä ýêëñí³ñ çóðºàí šèë äàââ. Íóì õàðâëºí õîéð 碢ë³ð õóâàãäíà: ç³ðì õàðâà÷íð ñïîðòûí íóì îëçëíà, ç³ðìíü êåëí-óëñèí íóìàð õàðâíà. Áè áîëí "¥´ðä õàðâà÷íð" ãèäã íèèö³íä îðëöäã í³³šíðì ìàíà ´âêíðèí îëçëšàñí ìë íóìàð õàðâíà. dzðìä³í õàðâëºíà ä´ðëä³ äàâóëíàâèäí. Òàëäàí ðåãèîíìóäò áîëí îðí-íóòãóäò îäàä òåíä áàñ á³³ðí õàðâà÷íðëà ä´ðëäí³âèäí.
Ýí çóíàð áèäí Êàçàõñòàíä äàâóëãäñí "Àëäð òåã - í¢¢äë÷íðèí îð÷ëœ" ãèäã íàðò-äåëê³í ñîéëûí áîëí ñïîðòûí ôåñòèâàëüä îäàä îðëöëàâèäí. Ýí ôåñòèâàëüä ²ð³ñ³í ðåñïóáëèê¢äèí, Êàçàõñòàíà, Êûðãûçñòàíà, Ìëûí áîëí òàëäàí ÷èãí îëí îðí-íóòãèí ýë÷íð öóãëðöõàâ. Öóã ýäíë³ óëàí ÷è𳺳ðí õàðºàä, ñîéëûí, òóóšèí òóñêàð ꢢíä³ä, îëí ñîíüí þì ìåäš àâëàâèäí. Áè áîëõëà ñóë öàãòàí èøê³ ãåðì¢ä õ³ë³š éîâäã áèë³â. Ò¢ðã èøê³ ãåðì¢ä ìàíà ãåðì¢ä³ñ íåâ÷êí éè뺳ò³. Óðäíü ýí¢ã çóã èíòåðíåòä âèäåî õ³ë³º³ä ¢çë³â. Äîòðíü îðàä õ³ë³õíü, èøê³ ãåð êåš³õ ³ìòíë³ ê¢¢íäõíü éèð ñîíüí áîëš ìåäãäâ.
- Èøê³ ãåð êåõä òàíä êåí í´êä áîëíà?
- Ýöêì, àõíð-䢢íðì, í³³šíðì èð³ä ä´œíí³. dzðìä³í ºàíöàðí ÷èãí êåí³â.
- Áè÷êí³ñí àâí ýöêòí òàíèã óð÷ áîëºàä ñóðºäã á³³ñìí. Òåã³ä òîñõëòàñ áîëí èøê³ ãåð êåëºí³ñ íàíü ä³ê³ä þ êåš ÷àäšàíàò?
- Áàñ ñóë öàãòàí àâäð, ºàíç êåí³â. Íóì õàðâõëàðí, ýâð³ êåñí ñóì îëçëíàâ. Çóã ìîäàð áîëí ò´ìð³ð þì êåõøâ. Õîò êåõä äóðòàâ. Ýýšì íàíä ìàõòà õàëüìã ö³ ÷àíš ´ã³ä, áààòðìóäûí òóñêàð õàëüìã òóóëüñ êåëš ´ãäã á³³ñìí. Îäà áîëõëà áè ýâð³ ꢢêäò³í èèì ö³ ÷àíàä, ýýš³ñí ñîœñàä òîäëš àâñí þìàí òåäíä êåëš ´ãí³â. ijê³ä, ø¢¢ðìã êåí³â, õàñã óëñèí "êàçû" áàñ êåš ÷àäíàâ. Íåì³ä êåëõä, îäà èøê³ êåš äàñõàð ñåäš³í³â.
- Èøê³ êåäã óãà áîëõëà èøê³ ãåðì¢ä³í ÿºš êåí³ò?
- Èøê³ ãåð ê庳ä ýêëõä èøê³ õ³³õä, òåðòí éèð ¢íò³ áîëäãíü ìåäãäâ. Ìàíàä ýí¢ã êåš ÷àääã óëñ á³³â ÷èãí, ýäí îäà äååð³í êåõø. Ìëàñ, ýñ ãèš ²ð³ñ³í òàëäàí ðåãèîíìóäàñ àâ÷ èðõíü áàñ éèð ¢íò³ áîëõìí. Òåã³ä ÷èãí òåðì, óíü ò³â³ä, äååðíü èøê³í îðìä õîëëîôàéáåð ãèäã òîñõëºíà íåã ýä îëçëíàâ. Ýí ýä äóëàí áîë÷êàä êèìä.
- Òåã³ä èøê³ ãåðò ¢âë³ð äóëàíûé?
- Ýý, òèèì. Éîñí èø곺³ð êåñí áîëõëà, äîòðíü áåø óãà áîëâ ÷èãí ºàçàºàñ àðâí-àðâí õîéð ãðàäóñ äóëàí áîëõìí. Ìèíè êåñí èøê³ ãåðì¢äò ¢âë³ð ºàçàºàñ çóðºàí-äîëàí ãðàäóñ äóëàí áîëíà. Áåø ò³âõë³, óëì äóëàí áîëõ.
- Òóðèçì äåëãð¢ëõä èøê³ ãåð êåðãò³ áîëäãíü ìåäãäí³. Çóã éèðèí ꢢíä ýí¢ã îëçëñíàñ òóñ á³³í¢?
- Èøê³ ãåð îëçëõ îëí àðº á³³í³. Êåëõä, ìîäàð, ÷îëóºàð ãåð òîñõõ, ýñ ãèš ïàòüð õóëäš àâõíü éèð ¢íò³. Èøê³ ãåð ò³âõë³, êèìä áîëš ºàðíà. Äàëí-íàéí ìèœºí³ àëäíä. Áè ýâð³í èèì èøê³ ãåð ò³â³ä ´ðê-á¢ëò³º³í á³³õ ñàíàòàâ. Òàâí-çóðºàí òåðìò³ ãåðò õîéð-ºóðâí ꢢêäò³ ´ðê-á¢ë á³³š ÷àäõìí. Ñòóäèÿ êåâò³ ïàòüð áîëõ. ¥´ðíü ä³ê³ä íåã-õîéð èøê³ ãåð ò³â³ä, õîîðíäíü ¢¢ä êåš õîëâäóëõëà êåñã ´ð³ò³ ãåð áîëõìí. Ìëä åâðîðåìîíò êåñí èøê³ ãåðì¢äèã ãèè÷ë¢ðèí îðìä îëçëíà. Åâðîïä îäà áàñ îëí ³ìòí èøê³ ãåð ò³â³ä îëçëíà.
ÀËÅÊÑ²Í Ñàíš