«Гер-бўўр болн балєсна біідл» гидг келн-улсин тґсвин «Таалмљта кец-таалта балєсна біідл тогталєн» гидг федеральн тґсвин йовудт Сарпан района Садовое селінд паркин єазриг ясрулљана. Эн љил тањєчд эн тґсвин йовудт олн улс амрдг ніімн єазрин кец-таалынь ясрулхмн. Эннь Приютна района Воробьевкд, Ик Царњд, Лаганьд, Бає Дґрвдт, Яшкульд, Садовое селінд, тер мет Элстд.

Элст балєснд біідг хґ мґсті Бадмин Эрдм кўнд гемті тґрв, тегід тўрўн ґдрісн авн энўнд ніімн месллє кев. Кґвўнд ВПР, нурєна ясна, толєан экні болн нань чигн кўнд гем илдкгдв. Ода экнь Израиль орн-нутгин Ассута гидг клиникд Эрдмиг авч йовхар мґњг цуглулљана. Теднлі бичг авлцсна хґґн эднд эн љилин эклцір болн мґчн сард тенд месллє кехмн билі, болв кергті мґњгн уга болад болн нарт-делкід коронавирус гем учрад іімшгті біідл тогтснас ишті тернь хооран саагдв. Бидн бичкн кґвўні эк Бадмин Антонинала кўўндід, месллє келєнд кедў мґњгн кергті болљахар соньмсвидн.

Зун љил хооран Цуг Хальмгин тўрўн съезд белдід, ямаран ик кґдлмш кегдсинь ода нам кўн медљіхш. Советин йосн эклід батрљасн, дііні-политическ біідл дала тґвшўн биш біідлд белдвр кегдљ, 1920 љилд съезд хурах таал учрсмн. «Теегір, теегір хальмгуд дунд…» гисн дун ўўміті болн чинрті цагиг тодлхла, тер дарунь кўўні уханд орна.

Сўўлин хґрн љил мана Хальмг Тањєчин селідт сўзгті хальмгуд ик-бичкн олн суврє босхсн мґн. Тер суврє босхх кґдлмшт селіні імтн орлцсн болв чигн, ик зунь «буйнта керг-ўўл» гихіс юм медсн уга. Тегід суврєна гўн ірўн чинрин тускар эндр энд бичід ціілєљ ґгий!

Мана улан залата хальмгудын Богд багш Данзн Љамц XIV Дала-ламин хўвлљ мендлсн 85 насна ґґнд зґрўлсн ик байрт немр кељ, дґрвн ґґрдин Дала-ламла дґрвн зун љилин бірлдсн бат холвана тускар аль медсн-соњссарн тодрха бичід, цуг умшачнрт медўлх саната біінів.

Така сарин 6-д Дала ламин гегін нарта орчлњгла мендлсн ґдриг бурхн-шаљнд шўтдг імтн цуг делкід темдглні. Бурхн багшин номиг олн дунд цуцрлтан уга тархаљ йовх, оюни ўўлдврин зальта Багшин нерн Хальмг Тањєчд нег ўлў ик чинрті болн шаљнд шўтдг улст йир ґґрхн.

Ґдгі цагин девсњд, глобализацин таалд, обществин біідл-љирєлд кўўкд кўўні чинрнь ґґдлљ, нилчинь ик гидгір хўврљіні. Болв эн йовдл давсн зун љилд эклсн болљана. Терўні тускар Келн-улсин архивд хадєлгдљах хуучн бірмт цаасд герчлљіні. Хальмгт 1920-ч љилмўдт кўўкд улсиг хўўвмўд, экнриг болн бичкдўдиг харлєна учрежденьс бўрдігдсмн. 1920-ч љилмўдин Улан йовєн ишкі гермўдин нилчір нўўдл кўўкд улсин дунд олна кґдлмш бўрдіљ давулдг біісмн. 1920-ч љилмўдин эклцір кўўкд улсин кўч-кґлсні болн бііцин таалынь ясруллєна тґрір комиссьмўд тогтагдсмн.

Зун љил хооран бичкн Чилгр гидг селінд хальмг улсин 1-ч съезд болад, Хальмг автономь бўрділєні шиидвр авгдсн болдг. Тер цагас авн эн селін мана тањєчин тууљд онц орман эзлљіні. Нег ўлў ода, ончта ґґн темдглгдљіх цагла эн селін олна оньгт бііні. Эндр энд дунд сурєуль, бичкдўдин сад, фельдшерск-акушерск пункт, пошт, сойлын Гер, спортивн клуб ўўлдљіні. Тер мет энд біідг «Чилгр» гидг СПК селіні социальн бўрдіцсиг дґњнљ, олн зўсн тґр хаєллєнд шунмєаєар орлцљана. Біірн улс, нурєлљ эннь баєчуд, крестьянск-фермерск эдл-ахус бўрдіљ, дґрвн зўсн малан асрљ тґрскн єазртан кґдлљіні. Селіні муниципальн бўрдіциг баахн толєач Єірін Александр єардљ, ґсід-боссн єазртан туста болхар, імтні љирєлин таал ясрулхар зўткљ ўўлдљіні.

Хальмг АССР-ин болн Әрәсән Федерацин ачта артист Эрнҗәнә Нарман нерн таңһчд темдгтә. Насн-җирһлиннь туршарт үүдәгч халхд үүлдҗ, хальмг улсин билг-эрдмин болн сойлын делгрүллһнә халхд аһу ик тәвцән орулсн күн мөн.

1970-ч љилд Хальмгин автономин 50 љилин ґґн темдглсн ик байрт Москваєас, Ленинградас, талдан олн балєсдас, Ірісін Федерацин краймудас, мўљмўдіс, автономн республикўдіс олн гиичнр ирљ, хальмг олн-імтні байриг хувалцсинь ўзўлсн бірмтин кинолент шидр хіліх йовдл учрв. Імтн ямаран ик ґргмљтієір ґґнин байриг темдглљісинь ўзхд соньн болв. Тањєчан босхљ авад, ўўдігч ўўлдврин бат хаалєд орсн імтні чирі байрар герлтсинь кинозург ўзўлљіні.