Øèäð Õàëüìã Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷èí äàðóê Ãåííàäèé Áàäèíîâ "²ð³ñ³í ïîøò" ãèäã ÔÃÓÏ-èí ôèëèàë - Õàëüìã Òàœº÷ä ¢¢ëääã ÓÔÏÑ-èí ºàðäà÷ Ìèõàèë Îíãóëüäóøåâëà õàðºâ. Õàðºëòä õàëüìã ôèëèàëûí ýí šèëèí éèñí ñàðèí ¢¢ëäâðèí àø äèãëãäš, èðã÷ äåëãðëòèí ò´ë³ êåõ-ê¢ö³õ ê´äëìøèí òóñêàð ꢢíäâð áîëâ.
Ïîøòûí çàëºëäàíà (ÎÏÑ) 15 ³œã ³ìòèã òåòêëºí³ øèí ýâ-àðºñ îëçëš, ê´äëìø³í ÿñðóëâ ãèš õàðºëòä òåìäãëãäâ. Òåð ìåò Ýëñòä "Èðã÷ öàãèí ÎÏÑ" ãèäã êåâ-ÿíçàð 3 ïî÷òàìò ê´äëš³í³. "Äîñòóïíàÿ ñðåäà" ãèäã ò´ñâ³ð 19 ïîøòûí ³œãä ãåìò³-øàëòãòà óëñèí ò´ë³ ñ³í òààë òîãòàãäâ.
- Ìàíà ôèëèàëûí ³œã¢äò ÷ååð¢äèã äèãëëºí³, êóðüåðñê öåðãëëòèí, ê´äëìø³ð òåòêëºí³, ïîøòûí-êëèåíòñê òåðìèíàëìóä îëçëëºíà ò´ñâñ á³³äë-šèðºëä òîõðàãäšàíà. Áàñ òåð ìåò ÃÈÁÄÄ-í öåðãëëòèí ê´äë³÷íðë³ õàìöó ¢¢ëäí³âèäí, ´í÷í ìåä³òíðèí áîëí áè÷êä¢äèí ãåðì¢äò ä´œ ê¢ðãëºí³ ñîöèàëüí ò´ñâñò îðëöíàâèäí, - ãèš Ì.Îíãóëüäóøåâ êåëâ.
Ñ¢ë öàãò òàœº÷èí ðàéîäûí ïîøòûí ³œã¢äò "Ïî÷òà áàíê" ãèäã êëèåíòñê öóòõëœãóä ³ìòíä òóñëìš ê¢ðãäã áîëñíü áàñ ôèëèàëûí ¢¢ëäâðèí äåëãðëòä òóñòà áîëšàíà. Øèí ýâ-àðºñ îëçëëºí, ê´äëìø³í ÿñðóëëºí ÓÔÏÑ-èí îëç-îðó èêä¢ëëºí³ áîëí ïîøòûí ê´äë³÷íðèí šàëâ ´´äë¢ëëºí³ ò´ðì¢äèã ê¢ö³ìšò³º³ð õàºëõ ç´â ´ãí³.

Ìàíà 糜ã÷

Ýí ´äðì¢äò ²³äðõí áàëºñíä Ïðèêàñïèéñê îðí-íóòãóäûí íàðò-äåëê³í III êîíôåðåíö áîëšàíà. "¥äã³ öàãà ìåäèöèí³ ÷èíðò³ ò´ðì¢ä" ãèäã íåð³äëºò³º³ð áîëšàõ êîíôåðåíöä 10 îðí-íóòãèí ýë÷íð îðëöšàíà, ýíòí ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà áîëí ìåäèöèíñê ñóðºóëü-ýðäìèí ñïåöèàëèñòíð. Ýí êåðã-¢¢ëäâð Àñòðàõàíñê ãîñóäàðñòâåíí ìåäèöèíñê óíèâåðñèòåòèí 100 šèë³ îí÷òà ´´íä íåð³äãäš³í³.
Êîíôåðåíöèí ê´äëìøò Õàëüìã Òàœº÷èí ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà ìèíèñòð Þðèé Êèêåíîâ áàñ îðëöšàíà. Ýí êåðã-¢¢ëäâðò îðëöà÷íð ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà äåëãðëòèí, ìåäèöèí³ íîìèí áîëí äàìøëòûí ÷èíðò³ ò´ðì¢äèí, ´äã³ öàãò îëçëãäšàõ øèí òåõíîëîãèéñèí áîëí íàíü ÷èãí ò´ðì¢ä³ð áîëõ ꢢíäâðì¢äò óõàí-òîîëâðàðí õóâàëöõìí. Ïðèêàñïèéñê îðí-íóòãóäàñ èðñí íîìòíð áîëí ýì÷íð äàìøëòàðí õóâàëöš, í´êöëòèí áîëí õàìöó ¢¢ëäâðèí òóñò çàëºëäà áàòðóëõìí.
Ìàíà 糜ã÷

"Ðîñòåëåêîì" êîìïàíü òàœº÷ä á¢ðä³ãääã îëí ç¢ñí êåðã-¢¢ëäâðì¢äò øóíìºàºàð îðëöíà, òåð ìåò áóéí÷ ñåäêëèí àêöñò áîëì ò³âö³í îðóëíà, ñîíüí, òóñòà ñåäâ³ðèã ä´œíí³.
"Ðîñòåëåêîì" ÏÀÎ-í Õàëüìã ôèëèàëûí áàðèí ñåãë³òð Îêñàíà Òþëþìäæèåâàí 糜ãëñ³ð, "Ðîñòåëåêîì" áîëí "ѳ³õí êåëí" ãèäã õàëüìã êåë äåëãð¢ëëºí³ ñàœëà í´êöš ¢¢ëä³ä, òàœº÷ä õàìöó êåðã-¢¢ëäâðì¢ä äàâóëõàð çóðàëšàíà.
"Ðîñòåëåêîìèí" ä´œí뺳ð ñàœ õàëüìã áè÷³÷íðèí ¢¢ä³âðì¢äèã àóäèî ýâ-àðºàð áè÷š àâõàð, ò´ðñêí êåë³ð áè÷ãäñí íîìèí ê´äëìøèã áîëí óðí ¢ãèí çîêúÿëìóäûã ýëåêòðîíí êåâä îðóëàä, õàðèíü ê庳ä, "Õàëüìã ýëåêòðîíí áèáëèîòåêèí" ê´ðœãèã ´ð㚢ëõ³ð, íåðò³ çóðà÷íðëà õàìöš ¢¢ëä³ä, áè÷êä¢äèí ò´ë³ áàðèí ºàðö áàðëõàð, ꢢêäèí ò´ë³ îëí ç¢ñí ò´ð³ð õàëüìã êåëí³ ìàñòåð-êëàññìóä á¢ðä³õ³ð çóðàëšàíà.
"Ñÿÿõí êåëí" äåëãð¢ëëºí³ ñàœãèí ºàðäà÷ Àéñà Íóêñóíîâà èèãš êåëâ: "ÞÍÅÑÊÎ-í òî-äèã³ð, ýíäð ´äð õàëüìã êåëí ãååäðš³õ êåëí³ òîîä îðšàíà. ¥äã³ öàãò áàº÷óä áèø íàì ìåä³òíð ÷èãí ò´ðñêí êåë³ðí ꢢíäõø. Òåã³ä ÷èãí õàëüìã êåë³í ñåð㳚, øèí³ñ áîñõš, õàäºëëºíà ò´ð ýíòí ìàíà õàìãèí ºîëëã÷ ê¢ñë áîëšàíà. Ìàäí, ñàœãèí ãåø¢ä, ò´ðñêí êåë äåëãð¢ëëºí³ òóñò ´ðãí ê´äëìø êåš³í³âèäí. "Õàëüìã êåëí³ àñõí" ãèäã êëóáä äîëàí õîíã áîëºí õàðºëòñ áîëíà, èê-áຠóãà íààðàí èðš, õîîðíäàí õàëüìã êåë³ð ꢢíäš, äàìøëò àâíà. Áèäí ê´äëìøèí èê çóóºèíü ýâð³ àðº-÷èäë³ðí êåí³âèäí, òåã³ä ÷èãí "Ðîñòåëåêîì" îëíä òåìäãò³ èê êîìïàíü ìàíà ñàœëà í´êöš ¢¢ëäš, ìàäíä ä´œ áîëõíü èê áàé𠢢䳚³í³. Ìàíà çàëºëäàí áàòðš, õàìöó ¢¢ëäâð òóñòà, îëçòà-òóñòà áîëõíü ãèš í³³ëš³í³âèäí".
"Õàëüìã Òàœº÷ - îí÷òà, ´â³ðö ñîéëòà ðåãèîí. ѳ³õí, ñîœñõä òààëòà õàëüìã êåëí èê êåç³í³ñ àâí ´âêíðèí ¢ëä³ñí ¢íò³ ç´´ð áîëšàíà. Ò´ðñêí êåëí êåëí óëñèí çàœ-á³ðö, í³³ëâð, ê¢öë ìåä¢ëí³. Áè òàœº÷ä ö´´êí ñàðäàí á³³í³â, ³ìòí ºàçà, óóëüíöä õàëüìãàºàð ꢢíäñíü õîâð. Òåã³ä Ñàœ ê¢ö³š³õ ò´ðñêí êåë³í õàäºëëºíà áîëí äåëãð¢ëëºí³ ¢¢ëäâðèã ä´œíõ êåðãò³. "Ðîñòåëåêîì" ñîöèàëüí äààâðòà êîìïàíü áîëäãòàí òàœº÷ä á¢ðä³ãääã ñîéëûí, ñóðºóëü-ýðäìèí, ñïîðòèâí êåðã-¢¢ëäâðì¢äò îíüäèí îðëöš, îëí ç¢ñí ñåäâ³ðèã ä´œíí³. "ѳ³õí êåëí" ñàœëà õàìöó ¢¢ëäš, õàëüìã ñîéë, êåë õàäºëëºíà êåðãò ç´âò³ ò³âö³í îðóëõâèäí ãèš èòêš³í³â", - ãèš "Ðîñòåëåêîì" ÏÀÎ-í Õàëüìã ôèëèàëûí äèðåêòîð Ñåðãåé Îâñÿííèêîâ òåìäãëâ.
Õàìöó ¢¢ëäâðèí ò¢ð¢í êåðã-¢¢ëäâðíü ýííü "Ìèíè ýê" ãèäã íåð³äëºò³ ìàñòåð-êëàññ äàââ. Êåëí-óëñèí çàœøàëìóä ñ³³í³ð ìåääã òîîìñðòà áàãø Âàëåíòèíà Áåâèêîâà áè÷êä¢äò ýêèã ê¢íäëäã õàëüìã àâúÿñèí, àâã-á³ðöèí òóñêàð êåëš ´ã÷, ýäíä ýêèí òóñê é´ð³ëì¢ä, ¢ëã¢ðì¢ä, äóä äàñõâ. Ê¢¢êä õàëüìã êåë³í, êåëí-óëñèííü àâúÿñ-çàœøàëìóäëà òàíüëäâ. Àâñí øèí ìåäðëíü ýäí³ ñóðºìšëëºíä ñ³í íèë÷³í ê¢ðãñíü ëàâòà.

Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ

Õàëüìã ¢ëã¢ðì¢äò áîëí öåöí ¢ãì¢äò õóäë óãà ãèš ìàíà ´âêíð êåëñìí. Èê êåç³í³ êåëñí ¢ëã¢ð îäà ÷èãí ÷èíð³í ãååš³õø. Ñóðºóëü-ýðäìèí, óõàí-ñåðãëèí òóñê ¢ëã¢ðì¢ä îëí á³³í³, òåäí³ íåãíü - "Ñóðºóëüä ê´ãøí óãà". Ýëñò áàëºñíä á³³äã Òàìàðà Áîðèñîâíà Âàùåíêî ´äð áîëºí íåã ñîíüí òîîò ìåäš, äåãòð óìøš, ìåäðë õîðøàš àâõàð ç¢òêí³. ijê³ä ýí ñóðºóëü ñóðõäàí äóðòà. Îäà Òàìàðà Áîðèñîâíà Á.Ãîðîäîâèêîâèí íåðò³ ÊàëìÃÓ-ä çàî÷í òåõíîëîã-ýêîíîìèñòèí ýðäì äàñ÷àíà.

¥äã³ àìð áèø öàãò êåñã ³ìòíä ñîöèàëüí õàðñëò ýðêí êåðãò³ áîëšàíà. Íåã ¢ë¢ ´í÷í-´â¢ ê´ãøäò, ýðìäãò³ óëñò, ãåìò³-øàëòãòà áè÷êä¢äò, îëí ¢ðò³, áຠòåòêâðò³ ´ðê-á¢ëì¢äò ñîöèàëüí õàëõèí ä´œ êåðãëãäš³õíü êåíä ÷èãí íóóâ÷ áèø. Òåã³ä ÷èãí èèì áàãèí óëñò õàìãèí ò¢ð¢íä ñîöèàëüí õàðñëòûí Öóòõëœãóä ä´œ-òóñàí ê¢ðãí³.
Ýëñòä îëí šèëèí ýðãöä ³ìòí³ ñîöèàëüí òåòêâðèí òàœº÷èí êîìïëåêñí Öóòõëœ ¢¢ëäš, îëí óëñò ñîöèàëüí òóñëìš ê¢ðãí³. Öóòõëœãèí ìåäëä ¢¢ëääã öóã ³œã¢ä ê¢ö³ìšò³º³ð ê´äëí³. Ýííü ãåð äååðíü ñîöèàëüí òóñëìš ê¢ðãëºí³ ä´ðâí ³œã, ãåð äååðíü ñîöèàëüí-ìåäèöèíñê òóñëìš ê¢ðãëºí³ ³œã, ñóë öàãò êåðã-¢¢ë á¢ðä³äã ³œã, ³ìòí³ ñîöèàëüí áîëí òåòêâðèí ³œã, á¢ðä³ìšèí áîëí ìåòîäè÷åñê ³œã, áà÷ì ñîöèàëüí ä´œ ê¢ðãëºí³ ³œã, ´ðê-á¢ëä áîëí áè÷êä¢äò ä´œ ê¢ðãëºí³ õîé𠳜㠢¢ëäš³í³.
Ä´ðâí çó øàõó ê´ãøí áîëí ýðìäãò³ ê¢í ãåð äååð³í ñîöèàëüí òóñëìš àâíà. Öóòõëœä çóí õ´ð øàõó ê¢í ê´äëš³í³. Ýíòí ã¢í ìåäðëò³, ´´ä³í ìåðãšëòò³, äàìøëòòà ñïåöèàëèñòíð, ´ð-š´´ëí ñåäêëò³, öàºàí ñàíàòà óëñ ì´í. Öóòõëœãèí ê´äë³÷íð ýâð³ííü ê´äëìøò³í ´äã³ öàãèí íåêâðë³ èðëöš³õ øèí òåõíîëîãèéñ ´ðã³ð îëçëíà. Êåëõä, "ãåð äååðíü ñàíàòîðèé" ãèäã êåðã-¢¢ë ê¢ö³ãäí³. Ýííü Öóòõëœãèí ñîöèàëüí òåòêâðò á³³õ ìåä³ò³ áîëí ýðìäãò³ óëñò èèì òóñëìš ê¢ðããäí³. ßñí-¢ñíü øàðêëšàõ, ê´ëíü ´âä³ä çîâšàõ óëñ ýìíëºí³ ó÷ðåæäåíüñò áèéñíü ê¢ðäã àðº óãà áîëàä, ãåðò³í ðåàáèëèòàöèí êóðñ àâíà. Ñïåöèàëèñòíð èèì óëñèí ãåðòíü èðš, àðâí õîíãò ìåäèöèíñê, ñàíèòàðí-ãèãèåíè÷åñê áîëí ôèçèîòåðàïåâòè÷åñê òóñëìš ê¢ðãí³. Òåð ìåò ÿºš áèéä³í ìàññàæ êåäãèã çààš ´ãí³. Ãåðò³ñí ºàðäã àðº óãà ìåä³òíðò ê´ãšìèí, äóóíà ïðåçåíòàö ¢ç¢ëí³, ø¢ëã¢ä óìøíà, ꢢíäâð êåí³, òèèã³ä ³ìòí³ ñåäêëèíü ñåðã³í³.
²ìòí³ ñîöèàëüí òåòêâðèí Öóòõëœãèí áà÷ì ñîöèàëüí òóñëìšèí ³œãèí óë äååð ìîáèëüí áðèãàä òîãòàãäñìí. Òåã³ä óðäàñíü òåìäãëñí çóðàºàð ñïåöèàëèñòíðèí áàã Ýëñòèí ´´ð-øèäð á³³äã Àðøàí, Ñàëûí, Ìàêñèìîâêà ñåë³äò ê¢ð³ä èðí³. Áðèãàäûí õàíüä ³œãèí ºàðäà÷, þðèñò, ñîöèàëüí ê´äë³÷, ïñèõîëîã, ìåäèöèíñê ê´äë³÷ îðíà. Ýäí îëí ç¢ñí ò´ðì¢ä³ð ³ìòíä ñåëâã¢ä, ö³³ëºâð ´ãí³, ýäí³ ñóðâðìóäò õ³ð¢ ´ã÷, íåêâðèíü õàœºàíà.
Ýí šèëèí èþíü ñàðàñ àâí êîìïëåêñí Öóòõëœä "ñîöèàëüí òàêñè" ãèäã øèí òóñëìš ê¢ðãäã áîëâ. Ýâð³í éîâäã àðº óãà ýðìäãò³ óëñò áîëí ãåìò³-øàëòãòà áè÷êä¢äò, Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³³íä îðëöà÷íðò èèì òóñëìš ê¢ðãí³. Ýäíèã ýìíëºí³, ñîöèàëüí áîëí íàíü ÷èãí ó÷ðåæäåíüñò ê¢ðãí³.
²ìòí³ ñîöèàëüí òåòêâðèí êîìïëåêñí Öóòõëœä àõ ¢éèí óëñèã êîìïüþòåð îëçëäã äàñõëºíà ò´ñâñ á³³äë-šèðºëä òîõðàãäíà. "Áàáóøêà è äåäóøêà îíëàéí" ãèäã êåëí-óëñèí ñîöèàëüí ïðîãðàììèí éîâóäò âåòåðàíìóäûí, èíâàëèäì¢äèí áîëí ïåíñèîíåðì¢äèí ðåãèîíìóäûí õîîðíäê îëíà íèèö³íë³ (Ñàíêò-Ïåòåðáóðã áàëºñí) í´êöš ¢¢ëä³ä, ìåä³ò³ áîëí ýðìäãò³ óëñèí ò´ë³ êîíñóëüòàöèîíí-êîìïüþòåðí Öóòõëœ ñåêãäñí áèë³. Ñóðºóëü ò´ãñ³ñí ìåä³òíðò ïðîãðàììä îðëöñíà òóñê óðìäóëã÷ äèïëîìñ á³ð¢ëš ´ãñìí. Ö´´êí šèë õîîðàí êîìïëåêñí öóòõëœ ÀÏÊ-í êàäðìóäûí ìåðãšëòèíü ´´äë¢ëëºí³ èíñòèòóòëà ñóðºóëü-ýðäìèí áîëí ñîéëûí õàëõàð õàìöó ¢¢ëäâðèí òóñê áîîöà áàòëñìí. Òåã³ä ýí áîîöàíàñ èøò³ ìåä³òíðèã êîìïüþòåð îëçëäã äàñõ÷àíà.
Êîìïëåêñí öóòõëœãèí òåòêâðò á³³õ óëñ ñóë öàãàí ñîíüíàð áîëí òóñòàºàð äàâóëëºíà êåðãò èê îíüã òóñõàãäíà. Öóòõëœãèí óë äååð îëí ç¢ñí õàëõèí êðóæîêóä áîëí êëóáìóä ¢¢ëäí³. Ýíä "Ðåòðî" ãèäã õîð, ëèòåðàòóðí ãèè÷ë¢ð, "Âåòåðàí" ãèäã øàòðèí áîëí ä´´âèí êëóá, ºàðèí ýðäìèí, ¢¢ë êåäã áîëí íàíü ÷èãí êåñã êðóæîêóä á³³í³. Óò òîîäàí îëí ç¢ñí õàëõèí 25 êðóæîê ê´äëš³í³. Øèäð öóòõëœãèí ìåäëä "Ýð¢ë-ìåíäèí áàã" ãèäã êëóá ñåêãäâ. Ýííü ìåä³ò³ óëñèí ò´ë³ øèí ñîöèàëüí òåõíîëîãèé ("Ñêàíäèíàâñêàÿ õîäüáà") îëçëãäšàíà. Ýíòí ìåä³ò³ óëñèí ýð¢ë-ìåíäèíü ÿñðóëš, íàñèíü óòäóëëºíä íèë÷³í ê¢ðãõíü ìàºä óãà. ²ìòèã ñîöèàëüí òåòêâðèí êîìïëåêñí öóòõëœä šèë áîëºí ìåä³òíðèí ¥äð ´ðãìšò³º³ð òåìäãëãäí³. Øèäð ýí ñ³í ´äðë³ èðëö¢ëš, öóòõëœä îëí ñîíüí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä äàâñìí. Êîíöåðò, ñïîðòèâí ìàðºàñ, í³ð-íààää, äóóíà, áèèºèí í³ð, øàòðèí ìàðºàí, ýêñêóðñüìóä áîëí íàíü ÷èãí êåñã êåðã-¢¢ëäâðì¢ä á¢ðä³ãäñí áîëäã. Ìåä³òíð öàãàí ñ³³í³ð äàâóëš, óóäüâðàí ºàðºñìí.
Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ

¥äã³ àìð áèø öàãò êåñã ³ìòíä ñîöèàëüí õàðñëò ýðêí êåðãò³ áîëšàíà. Íåã ¢ë¢ ´í÷í-´â¢ ê´ãøäò, ýðìäãò³ óëñò, ãåìò³-øàëòãòà áè÷êä¢äò, îëí ¢ðò³, áຠòåòêâðò³ ´ðê-á¢ëì¢äò ñîöèàëüí õàëõèí ä´œ êåðãëãäš³õíü êåíä ÷èãí íóóâ÷ áèø. Òåã³ä ÷èãí èèì áàãèí óëñò õàìãèí ò¢ð¢íä ñîöèàëüí õàðñëòûí Öóòõëœãóä ä´œ-òóñàí ê¢ðãí³.
Ýëñòä îëí šèëèí ýðãöä ³ìòí³ ñîöèàëüí òåòêâðèí òàœº÷èí êîìïëåêñí Öóòõëœ ¢¢ëäš, îëí óëñò ñîöèàëüí òóñëìš ê¢ðãí³. Öóòõëœãèí ìåäëä ¢¢ëääã öóã ³œã¢ä ê¢ö³ìšò³º³ð ê´äëí³. Ýííü ãåð äååðíü ñîöèàëüí òóñëìš ê¢ðãëºí³ ä´ðâí ³œã, ãåð äååðíü ñîöèàëüí-ìåäèöèíñê òóñëìš ê¢ðãëºí³ ³œã, ñóë öàãò êåðã-¢¢ë á¢ðä³äã ³œã, ³ìòí³ ñîöèàëüí áîëí òåòêâðèí ³œã, á¢ðä³ìšèí áîëí ìåòîäè÷åñê ³œã, áà÷ì ñîöèàëüí ä´œ ê¢ðãëºí³ ³œã, ´ðê-á¢ëä áîëí áè÷êä¢äò ä´œ ê¢ðãëºí³ õîé𠳜㠢¢ëäš³í³.
Ä´ðâí çó øàõó ê´ãøí áîëí ýðìäãò³ ê¢í ãåð äååð³í ñîöèàëüí òóñëìš àâíà. Öóòõëœä çóí õ´ð øàõó ê¢í ê´äëš³í³. Ýíòí ã¢í ìåäðëò³, ´´ä³í ìåðãšëòò³, äàìøëòòà ñïåöèàëèñòíð, ´ð-š´´ëí ñåäêëò³, öàºàí ñàíàòà óëñ ì´í. Öóòõëœãèí ê´äë³÷íð ýâð³ííü ê´äëìøò³í ´äã³ öàãèí íåêâðë³ èðëöš³õ øèí òåõíîëîãèéñ ´ðã³ð îëçëíà. Êåëõä, "ãåð äååðíü ñàíàòîðèé" ãèäã êåðã-¢¢ë ê¢ö³ãäí³. Ýííü Öóòõëœãèí ñîöèàëüí òåòêâðò á³³õ ìåä³ò³ áîëí ýðìäãò³ óëñò èèì òóñëìš ê¢ðããäí³. ßñí-¢ñíü øàðêëšàõ, ê´ëíü ´âä³ä çîâšàõ óëñ ýìíëºí³ ó÷ðåæäåíüñò áèéñíü ê¢ðäã àðº óãà áîëàä, ãåðò³í ðåàáèëèòàöèí êóðñ àâíà. Ñïåöèàëèñòíð èèì óëñèí ãåðòíü èðš, àðâí õîíãò ìåäèöèíñê, ñàíèòàðí-ãèãèåíè÷åñê áîëí ôèçèîòåðàïåâòè÷åñê òóñëìš ê¢ðãí³. Òåð ìåò ÿºš áèéä³í ìàññàæ êåäãèã çààš ´ãí³. Ãåðò³ñí ºàðäã àðº óãà ìåä³òíðò ê´ãšìèí, äóóíà ïðåçåíòàö ¢ç¢ëí³, ø¢ëã¢ä óìøíà, ꢢíäâð êåí³, òèèã³ä ³ìòí³ ñåäêëèíü ñåðã³í³.
²ìòí³ ñîöèàëüí òåòêâðèí Öóòõëœãèí áà÷ì ñîöèàëüí òóñëìšèí ³œãèí óë äååð ìîáèëüí áðèãàä òîãòàãäñìí. Òåã³ä óðäàñíü òåìäãëñí çóðàºàð ñïåöèàëèñòíðèí áàã Ýëñòèí ´´ð-øèäð á³³äã Àðøàí, Ñàëûí, Ìàêñèìîâêà ñåë³äò ê¢ð³ä èðí³. Áðèãàäûí õàíüä ³œãèí ºàðäà÷, þðèñò, ñîöèàëüí ê´äë³÷, ïñèõîëîã, ìåäèöèíñê ê´äë³÷ îðíà. Ýäí îëí ç¢ñí ò´ðì¢ä³ð ³ìòíä ñåëâã¢ä, ö³³ëºâð ´ãí³, ýäí³ ñóðâðìóäò õ³ð¢ ´ã÷, íåêâðèíü õàœºàíà.
Ýí šèëèí èþíü ñàðàñ àâí êîìïëåêñí Öóòõëœä "ñîöèàëüí òàêñè" ãèäã øèí òóñëìš ê¢ðãäã áîëâ. Ýâð³í éîâäã àðº óãà ýðìäãò³ óëñò áîëí ãåìò³-øàëòãòà áè÷êä¢äò, Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³³íä îðëöà÷íðò èèì òóñëìš ê¢ðãí³. Ýäíèã ýìíëºí³, ñîöèàëüí áîëí íàíü ÷èãí ó÷ðåæäåíüñò ê¢ðãí³.
²ìòí³ ñîöèàëüí òåòêâðèí êîìïëåêñí Öóòõëœä àõ ¢éèí óëñèã êîìïüþòåð îëçëäã äàñõëºíà ò´ñâñ á³³äë-šèðºëä òîõðàãäíà. "Áàáóøêà è äåäóøêà îíëàéí" ãèäã êåëí-óëñèí ñîöèàëüí ïðîãðàììèí éîâóäò âåòåðàíìóäûí, èíâàëèäì¢äèí áîëí ïåíñèîíåðì¢äèí ðåãèîíìóäûí õîîðíäê îëíà íèèö³íë³ (Ñàíêò-Ïåòåðáóðã áàëºñí) í´êöš ¢¢ëä³ä, ìåä³ò³ áîëí ýðìäãò³ óëñèí ò´ë³ êîíñóëüòàöèîíí-êîìïüþòåðí Öóòõëœ ñåêãäñí áèë³. Ñóðºóëü ò´ãñ³ñí ìåä³òíðò ïðîãðàììä îðëöñíà òóñê óðìäóëã÷ äèïëîìñ á³ð¢ëš ´ãñìí. Ö´´êí šèë õîîðàí êîìïëåêñí öóòõëœ ÀÏÊ-í êàäðìóäûí ìåðãšëòèíü ´´äë¢ëëºí³ èíñòèòóòëà ñóðºóëü-ýðäìèí áîëí ñîéëûí õàëõàð õàìöó ¢¢ëäâðèí òóñê áîîöà áàòëñìí. Òåã³ä ýí áîîöàíàñ èøò³ ìåä³òíðèã êîìïüþòåð îëçëäã äàñõ÷àíà.
Êîìïëåêñí öóòõëœãèí òåòêâðò á³³õ óëñ ñóë öàãàí ñîíüíàð áîëí òóñòàºàð äàâóëëºíà êåðãò èê îíüã òóñõàãäíà. Öóòõëœãèí óë äååð îëí ç¢ñí õàëõèí êðóæîêóä áîëí êëóáìóä ¢¢ëäí³. Ýíä "Ðåòðî" ãèäã õîð, ëèòåðàòóðí ãèè÷ë¢ð, "Âåòåðàí" ãèäã øàòðèí áîëí ä´´âèí êëóá, ºàðèí ýðäìèí, ¢¢ë êåäã áîëí íàíü ÷èãí êåñã êðóæîêóä á³³í³. Óò òîîäàí îëí ç¢ñí õàëõèí 25 êðóæîê ê´äëš³í³. Øèäð öóòõëœãèí ìåäëä "Ýð¢ë-ìåíäèí áàã" ãèäã êëóá ñåêãäâ. Ýííü ìåä³ò³ óëñèí ò´ë³ øèí ñîöèàëüí òåõíîëîãèé ("Ñêàíäèíàâñêàÿ õîäüáà") îëçëãäšàíà. Ýíòí ìåä³ò³ óëñèí ýð¢ë-ìåíäèíü ÿñðóëš, íàñèíü óòäóëëºíä íèë÷³í ê¢ðãõíü ìàºä óãà. ²ìòèã ñîöèàëüí òåòêâðèí êîìïëåêñí öóòõëœä šèë áîëºí ìåä³òíðèí ¥äð ´ðãìšò³º³ð òåìäãëãäí³. Øèäð ýí ñ³í ´äðë³ èðëö¢ëš, öóòõëœä îëí ñîíüí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä äàâñìí. Êîíöåðò, ñïîðòèâí ìàðºàñ, í³ð-íààää, äóóíà, áèèºèí í³ð, øàòðèí ìàðºàí, ýêñêóðñüìóä áîëí íàíü ÷èãí êåñã êåðã-¢¢ëäâðì¢ä á¢ðä³ãäñí áîëäã. Ìåä³òíð öàãàí ñ³³í³ð äàâóëš, óóäüâðàí ºàðºñìí.
Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ

Îêòÿáðèí 8-ä Òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâ Õàëüìãèí øàší ëàì Òýëî Òóëêó ðèíïî÷åëà õà𺚠ꢢíäâ. ²ð³ñ³ä, Ìëä, ÑÍÃ-í íóòãóäò Äàëà ëàìèí ãåã³í³ ê¢íäò³ ýë÷ áîëšàõ øàší ëàì Ê¢œêë Áàãøëà êåñí õàðºëòñèí òóñêàð êåëš ´ãâ.
Øèäð Øâåéöàðüò Äàëà ëàìèí ãåã³íë³ õà𺚠ꢢíäñí³ òóñêàð øàší ëàì Òýëî Òóëêó ðèíïî÷å êåë³ä, Õàëüìã Òàœº÷èí òóñêàð, ýíä á³³äë ÿìàðàí áîëšàõèí òóñêàð òîäðõà ö³³ëºâð ´ãñí³ííü òóñêàð ñîœñõâ. Åâðîïåéñê îðí-íóòãóäàð Äàëà ëàìèí ãåã³í éîâš, íîì õ³³ðëñí õàðºëòñò õàëüìãóä ÷èãí îðëöñèã øàší ëàì òåìäãëâ.
Íàéíàñ äàâš ºàðñí íàñíäàí ìàíà Ê¢œêë Áàãø ñ³í ýð¢ë-ìåíä á³³í³. Õàðºëòñàí çóðàºàð ê庳ä, îëí óëñëà õà𺚠íîìèã õ³³ðëš éîâíà. Åâðîïàñ èðñí³ííü õ´´í Äàëà ëàìèí ãåã³í Ýíòêãèí ºàçðò îëí ñóðºóëü÷íðòàí íîì õ³³ðëñìí. Òåð íîìäíü Òûâàí áîëí Õàëüìãèí ýë÷íð îðëöñíà òóñêàð øàší ëàì êåëš ´ãâ.
Šèëèí ÷èëã÷ ê¢ðòë Äàëà ëàìèí ãåã³í ßïîíüä îäõ çóðàòà. Øèí šèëä ¢¢ëäâðíü ÿìàðàí áîëõèí òóñêàð îäà äååð³í 糜ãëãä³ä óãà. Õàëüìãò èðõ ñåäêëíü éèð èê. Ýíä³ñ ñ³í 糜ã ê¢ë³š³í³. Öóãòàí òåã³ä çàëüâðàä, íîì óìøàä, áóéí÷ ¢¢ëäâð ê¢ö³º³ä, ìàíà Ê¢œêë Áàãø ²ð³ñ³ä èðõ ç´â àâõ öàãèíü ´´ðä¢ëõìí.
ŠÈЪËÈÍ Êåðìí

Îäàõí òàœº÷èí ãåìò³-øàëòãòà óëñèí îëíà îðãàíèçàöèí ãåø¢ä Åâïàòîðèé áàëºñíä ôèçêóëüòóðí-ñïîðòèâí "Ïàðà-Êðûì" ãèäã Öóã³ð³ñ³í ôåñòèâàëüä îðëöàä èðâ. Õàëüìã êîìàíäûí õàíüä òàœº÷èí îëíà îðãàíèçàöèí àõëà÷ Âàëåðèé Ðåøåòíèêîâ, Àëåêñàíäð Õàðèíîâ, Âàëåðèé Òêà÷åâ, Ïàâåë Ìàíäæèåâ áîëí Áåìáÿ Áîñõàìäæèåâ îðâ. "Àäàïòèâí ñïîðòûí öóòõëœ" ãèäã ó÷ðåæäåíÿ òðåíåð Â.Á.Çîäüáèíîâà ýäíèã áàñ äàõš îäâ.
Áàéðèí á³³äëä ñåêãäñí ôåñòèâàëüä Êðûì Ðåñïóáëèêèí òîëºà÷ Ñåðãåé Àêñåíîâ, ²ð³ñ³í ãåìò³-øàëòãòà óëñèí Íèèö³í³ àõëà÷, ÐÔ-í Îðí-íóòãèí Õ¢¢âèí äåïóòàò Ìèõàèë Òåðåíòüåâ é´ð³ëèí ¢ã êåëâ. "Òàäí øàëòãòà, ì´÷ òàòó áîëâ ÷èãí ñïîðòàð ñîíüìñš, èèì êåðã-¢¢ëäâðò îðëöš, ýð¢ë-ìåíä óëñò ýâð³ííü øóíëòàðí ¢ëã¢ð-¢çìš áîëíàò",- ãèš ýäí òåìäãëâ.
Ôåñòèâàëüä 59 ðåãèîíàñ èðñí êîìàíäñ îðëöâ, ýííü óò òîîäàí òàâí çóí øàõó ê¢í áîëâ. Ýäí äàðòñ, ´´ìëºí, øèð³ äååð íààääã òåííèñ, ïàóýðëèôòèíã, ãèèãí àòëåòèê áîëí íàíü ÷èãí ìàðºàíä ýâ-äîâàí ¢ç¢ëâ. Ìàíà êîìàíäûí ýë÷íð çóã ´´ìëºí³, ãèèãí àòëåòèêèí, êîëÿñêàð ä´ðëä³í³ ìàðºàñò îðëöâ. Òåìäãëõ³ñ, ìàíà ýë÷íð ñ³í áåëäâð ¢ç¢ë³ä, ìó áèø ê¢ö³ìš á³ðâ. Òèèã³ä, Ï.Ìàíäæèåâ ´´ìëºí³ ìàðºàíä äèèëâð á³ðâ, À.Õàðèíîâ áîëõëà 9-÷ îðì ýçëâ. Ãèèãí àòëåòèêèí ìàðºàíä Á.Áîñõàìäæèåâ 100 ìåòðò 㢢º³ä 3-÷ îðìä ºàðâ, Â.Òêà÷åâ áîëõëà êîëÿñêàð áîëñí ä´ðëä³íä 7-÷ îðì ýçëâ. Àøòíü Õàëüìãèí êîìàíä 33-÷ îðì ýçëâ.
Òåð ìåò ôåñòèâàëüä îðëöà÷íðèí ò´ë³ îëí ç¢ñí õàðºëòñ äàâóëãäâ, àìðëºíà ïðîãðàìì áåëäãäâ. Òèèã³ä ýäíë³ ²ð³ñ³í íåðò³ àêòåð áîëí ðåæèññåð Ñåðãåé Ìàõîâèêîâ õàðºàä, äîêóìåíòàëüí ôèëüì öîêš àâëºíà òóñò äàìøëòàðí õóâàëöâ. Ýäí ïàðóñí ñïîðòàð, ïàðàäàéâèíãàð, ïàðàøþòà𠺳ð³äëºí³ ìàñòåð-êëàññò îðëöâ.
- Ìàðºàí "Ýâîëþöèÿ" ãèäã ñïîðòèâí öóòõëœä áîëâ. Áèäí ìàðºàñò îðëöñí äååð³í öàãàí ñåðãìšò³º³ð äàâóëâèäí, îëí ¢ð-èíüã¢äò³ áîëàä, øèí çàëºëäà áàòðóëâèäí. Ôåñòèâàëèí éîâóäò "Íåáî, îòêðûòîå äëÿ âñåõ" ãèäã ò´ñâ³ð áè ò¢ð¢í áîëš ïàðàøþòà𠺳ð³äâ. Ýí ò´ñâ ²ð³ñ³í Ïðåçèäåíòèí ãðàíòàð ê¢ö³ãäš³í³. ijê³ä áèäí äàéâèíãèí ìàñòåð-êëàññò îðëöàä, óñí äîð áóëõš ¢çâèäí. Ìàíà êîìàíä ò³â ºàð êîìàíä äóíä ìó áèø ê¢ö³ìš ¢ç¢ë³ä, êåñã äèïëîìàð à÷ëãäâ. Õàðì ò´ðõä, ç³ðì ñïîðòñìåíì¢ä ôåñòèâàëüä îäõ ì´œã îëš ÷àäñí óãà, òåã³ä êåñã ìàðºàñò áèäí îðëöñí óãàâèäí. Ìàíà êîìàíä ôåñòèâàëüä îäõèí ò´ë³ ìåäèêî-ñîöèàëüí áþðîí ºàðäà÷ Á.Äàíæèíîâ ìàäíä øèøëœ ê´ëã éè뺚 ´ãâ, òåã³ä áèäí òåð¢íä õàíëòàí ´ðãš³í³âèäí, - ãèš Âàëåðèé Ðåøåòíèêîâ õóâàëöâ.
ÄÎΊÀÍ Íàòàëüÿ
ÇÓÐÃÒ: Õàëüìãèí êîìàíäûí ãåø¢ä ôåñòèâàëüä

Ìàíà òàœº÷ä íåðò³, äàìøëòòà, íåð òóóðñí õàëüìã êåëí³ áàãøíð îëí. Òåäí³ íåãíü Ðèììà ßìàíîâíà Áàäìàåâà. Ýí ´äðì¢äò, äèãò³º³ð êåëõë³, îêòÿáðèí 7-ä äàëí šèëèí ´´í³í ìàíà èöãò³ ¢ð òåìäãëš³í³. Êèèòí Ñèâðèí ºàçðò îëí ¢ðò³ ´ðê-á¢ëä äîëàäã÷ ꢢêí áîëàä 1948 šèëä ò´ðñìí.
Ðèììà ßìàíîâíàí òóñêàð ö´´êí á¢ë³í ¢ã³í áè÷õ³ð á³³í³â, ÿºàä ãèõë³ ýí ꢢêä ꢢã áຠíàñíàñíü àâí ìåäí³â. Õîë 1974 šèëä òàíüëäëàâèäí, îäà ê¢ðòë ¢¢ðëš éîâíàâèäí. Šèðºëèí õààëºäàí èèì öàºàí ñåäêëò³ ꢢíë³ õàðºñíäàí êåç³ ÷èãí áàéðëíàâ. Ê´äëìøèí õàëõàð, šèðºëèí ÷èãí éèðèí êåðã³ð ñ¢â-ñåëâã³í ´ã÷, äàìøëòàðí õóâàëöš, ýñ ìåäñí òîîòûì ö³³ëºš, ÷èêëš éîâíà.
Áàãø áîëõàð áè÷êí³ñí àâí áèéä³í ê¢ñë ò³âš³ñìí. Òåðíü ó÷ðòà, ÿºàä ãèõë³ ýöêíü ßìàí Àíäæóðàåâè÷ Àíäæóðàåâ îëí šèëä³í Öàºàí Íóóðèí øêîëä ýêëö êëàññèí áàãø áîëš ê´äëš éîâñìí. Òèèì ¢ëã¢ð ꢢêíäíü èê óðìä ´ã÷³ñíü ëàâòà, òèèã÷ê³ä Ðèììà áè÷êí³ñí àâí áèëã-ýðäìò³, îëí òîîòàð ñîíüìñäã ꢢêí á³³ñìí.
Êðàñíîÿðñê êðàéèí Óæóð áàëºñíä íåãäã÷ êëàññò îðàä, ò´â óõàòà êåë³ðí îëí ³ìòèã ´âð¢ëäã á³³ñìí. Õ´´ííü ò´ðñêí ºàçðòàí èð³ä, ñóðºóëÿí Öàºàí Íóóðèí øêîëä ò´ãñ³ñìí. Ê¢¢êí ´ñ³ä-áîñàä, òààñòà êåðã³í ø¢¢š àâõ öàã èðâ. Íåã ÷èãí êåìä àëìàöëãî Õàëüìãèí Õàðòè Êàíóêîâèí íåðò³ áàãøíðèí ó÷èëèùò îðâ. 1971 šèëä ñóðºóëÿí ò´ãñ³º³ä ê´ãšìèí áàãø ãèñí äèïëîì ºàðòàí àââ. Ò´ðñêí øêîëäàí ê´ãšìèí áàãøàð èðš ê´äëâ. Ñåë³í³ ꢢêäò äó-áè äàñõàä, îëí ìàðºàñò îðëöàä, ýðäìèí êå욳㠴´äë¢ëš éîâñí áîëäã.
Öàã äàâàä, áààõí ꢢêí òààñòà, äóðòà ꢢº³í äàõàä, õ³ðä ºàðàä ¡ñòèí ðàéîíà Ñìóøêîâîå ñåë³íä ê´ãšìèí áàãøàð ê´äëâ. Õ´´ííü ìåäðë³í 㢢ä¢ëõ³ð ñåä³ä, ê´äëí á³³š Õàëüìã ãîñóíèâåðñèòåòèí ôèëîëîãè÷åñê ôàêóëüòåòä îðàä, îðñ êåëí³ áîëí ëèòåðàòóðèí áàãøèí ýðäìò³ áîëâ. Îëí šèëä³í õàëüìã êåëí³ áîëí ëèòåðàòóðèí áàãø, äèðåêòîðèí äàðóê, õ´´ííü Ñìóøêîâîå ñåë³í³ 8 šèë³ øêîëûí äèðåêòîð áîëš ê´äëâ.
ijê³ä ýäí³ ´ðê-á¢ë Ýëñò¢ð í¢¢š èðâ, Ðèììà ßìàíîâíà ñóðºóëü-ýðäìèí ìèíèñòåðñòâèí êåëí-óëñèí ³œãä ê´äëš éîâàä, öààðàíäíü òåð¢í³ ñåäêëä ´´ðõí ê´äëìøèã áàãøíðèí ìåðãšëò ´´äë¢ëëºí³ èíñòèòóòûí õàëüìã êåëí³ áîëí ëèòåðàòóðèí êàôåäðò îëš àâàä, òåíä³í ìåòîäèñò áîëš ê´äëâ. Áàãøíðèí ìåðãšëò ´´äë¢ëëºí - èê ÷èíðò³, äààâðòà ê´äëìø. Õàëüìã êåëí³, ýêëö êëàññèí áàãøíðò, ýýšíðò, ñóðºìšëà÷íðò ìåðãšëòèíü ´´äë¢ëš ñ³í áåëäâðò³ ëåêö êåõèí ò´ë³ êåñãèíü ìåäõ, óìøõ êåðãò³ á³³ñìí. Íåã ¢ë¢ òåäíë³ ê¢¢íäš, ñ¢â-ñåëâã³í ´ã÷, óõàí-òîîëâðàðí õóâàëöäã ñààì òàñðõàí óãàºàð õàðºäã áèë³.
Áààõí áàãø, ñóðºìšëà÷ áîëºíä óðìä ´ã³ä, êåš-ê¢ö³ñèíü ¢íë³ä éîâõëà áàñ àìð êåðã áèø ãèñí óõàí îðíà. Òåð õîîðíä ìåòîäè÷åñê ìàòåðèàëìóä áè÷³ä îëí áàãøíðò êåðãò³ òîîòûíü öàãëàíü áåëäš, áàðëš éîâëà. Äàìøëòòà ìåòîäèñò àðâ ºàð ìåòîäè÷åñê ä´œöë, äåãòð áàðò áåëäš ºàðºâ.
Ò´ðñêí êåëíä³í õàðó, õóðö, îëìºà êåëò³ Ðèììà ßìàíîâíàí õîâð áèëã-ýðäìèíü "Ñåäêëèí àéñ" ãèäã áààõí äåãòð³ñ ìåäí³âèäí. Áè÷ñí ø¢ëã¢äíü, é´ð³ëèí ¢ãì¢äíü îëí ýëãí-ñàäíäíü, ¢¢ðì¢äòíü îíüäèí èê áàéð-áàõìš áîëíà. Íàñí-šèðºë³í ñóðºóëü-ýðäìë³ çàëºëäóëñí ê¢í Ðèììà ßìàíîâíà áèé³í õ´âò³ ꢢíä òîîëíà. Õàëüìã êåë äàñëºèã ãèèãð¢ëõèí, ÷èíðèíü ´´äë¢ëõèí ò´ë³ áຠáèø ê´äëìø ê¢ö³š éîâíà. Ýíäð ´äð ê¢ðòë ðàäèîí, òåëå¢çëèí ê´äë³÷íðë³ õàðºàä, ñîœñõâðòíü îðëöàä, ò´ðñêí êåëí³ ò´ð³ð ꢢíäâð êåí³.
Ðèììà ßìàíîâíàí êåš-ê¢ö³ñèíü, áàãøèí ê´äëìøèíü òàœº÷èí áîëí îðí-íóòãèí ºàðäâð ´´ä³í³ð ¢íëñèíü îëí à÷ëâðíü ãåð÷ëš³í³. ²ð³ñ³í ñóðºóëü-ýðäìèí éè뺳í ñ³í ê´äë³÷, Õàëüìã Òàœº÷èí à÷òà áàãø, ê¢÷-ê´ëñí³ âåòåðàíà ´´ä³í íåð 碢ñìí, êåñã ºàøãàð à÷ëãäñìí.
Ðèììà ßìàíîâíà ´ðê-á¢ë³í ÷èãí òåš³š Íèêîëàé Ýðäíèåâè÷ë³ õàìäàí íè-íåãí á³³š Âàëåðà ê´â¢º³í óõàí-ñåäêë³í íåãä¢ë³ä ´ñêš éîâëà. Áîëâ õàëüìãèí êåëñí ¢ã á³³äã - ê¢í íåã³ð éîâäãî, õàðì ò´ðõä, ãåðèí ýçíü ýðò ñ³³º³í õ³³â. ʴ⢺³í ñóðºõ, ê´äëìø³í êåõ äààâðòà êåðã³í Ðèììà ºàíöàðí äààš éîââ. Êåä¢ ê¢íä áîëâ ÷èãí ê¢ñëä³í ê¢ðâ. Îäà ýí ê¢íäò³ ꢢêä ê¢í õ´âò³ ýê, ýýš, Âàëåðà ê´â¢íü ýöêèííü íåð äóóäóëš òàœº÷äàí íåðò³, òîîìñðòà, ìåäðëò³ ê¢í áîëâ. ¥äã³ öàãò Âàëåðèé Áàäìàåâ Õàëüìã óíèâåðñèòåòä áàãøëš ôèëîñîôñê íîìèí äîêòîð, ïðîôåññîð, êàôåäðèí ºàðäà÷ áîëš ê´äëš éîâíà.
Õîéð à÷ ꢢêíü, íåã šè÷ ꢢêíü ýýš³í áàéðëóëš šèðºëèí áàéð-áàõìš áîëàä éîâíà.
- çÊ¢íäò³ Ðèììà ßìàíîâíà, ç¢ðêíè ñåäêë³ñí îí÷òà ´´íë³òí òàíèã é´ð³š³í³â.
Àâñí íàñíòí ´ëç³ò³, öàºàí õààëºòà áîëš,
À÷ èêò³ ýýš óò íàñòà, áàò êèøãò³ áîëš,
Òîëºà äååðòí øàð íàðí ìàíäëš
Ê´ëèòí ê´ê íîºàí îðàš éîâòõà!
Ñàíñí òîîò íîìèí ê¢÷³ð á¢òòõ³.
Ê´â¢í-áåðä³í, à÷íð-šè÷íðò³í, ýëãí-ñàäíäàí
Îäà÷í îëí šèëä³í ò¢øã, í¢äí-àìí áîëš
Ãåì-øàëòã óãà, òîëºà ìåíä šè𺚠éîâòí!
ÈÂÀÍÀ Íàäåæäà,
Ýëñò áàëºñíà Îðñ êåëí-óëñèí
ãèìíàçèí õàëüìã êåëí³ áàãø

Ýëñòä îêòÿáðèí 3-4-ä ðåãèîíìóä õîîðíäê íîìèí-äàìøëòûí êîíôåðåíö áîëâ. "Ä¢ðñë¢ëã÷ èñêóññòâ - êåëí-óëñ õîîðíäê õ³ðëö³í³ õàìãèí ìåäãäì êåëí" ãèñí ò´ðò íåð³äñí êîíôåðåíöä íîìòíð, èñêóññòâîâåäì¢ä, ìóçåéèí ê´äë³÷íð, îþòíð, îëíà áîëí ¢¢ä³ã÷ èíòåëëèãåíöèí, êåëí-óëñèí ñîéëûí Öóòõëœãóäûí ýë÷íð îðëöâ. ²ð³ñ³í ñîéëûí êåìš³íä êåëí-óëñèí èñêóññòâèí òóóšèí, ´äã³ öàãà á³³äëèí, èðã÷ äåëãðëòèí ò´ðì¢ä êîíôåðåíöä õ³ë³ãäâ. ²ð³ñ³í óëñèí çóðà÷ Ãàððè Ðîê÷èíñêèéèí 95 šèëèí ´´íä òåðíü íåð³äãäâ.
Õàëüìã Òàœº÷èí Êåëí-óëñèí ìóçåé êîíôåðåíöèã áåëäš äàâóëâ. Êåëí-óëñèí ò´ð³ð á³³õ ôåäåðàëüí àãåíòñòâèí, ²ð³ñ³í õóäîæåñòâèí Àêàäåìèí ä´œã³ð èèì íîìèí èê õóðã õóðàãäâ. Òàœº÷èí ñîéëûí áîëí òóðèçìèí, òåð ìåò ñóðºóëü-ýðäìèí áîëí íîìèí ìèíèñòåðñòâñ êîíôåðåíöèí ê´äëìøò øóíìºà êåâ³ð îðëöâ.
Ìîñêâàí, Ðîñòîâñê, Àñòðàõàíñê, Âîëãîãðàäñê îáëàñòüìóäûí, Êàáàðäèíî-Áàëêàðèí, Äàãåñòàíà, ×å÷åíñê Ðåñïóáëèê¢äèí, Áóðÿòèí áîëí íàíü ÷èãí ºàçðèí íîìòíð áîëí èñêóññòâèí ¢¢ëä³÷íð îðëöõàð èðâ.
Õàëüìã Òàœº÷èí ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòðèí äàðóê, áè÷³÷, êóëüòóðóëîãèí êàíäèäàò Íèêîëàé Ñàíäæèåâ êîíôåðåíöèí ê´äëìøèã ºàðäš äàâóëâ. Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷èí äàðóê Áîîâà Áàäìàåâ êîíôåðåíöèí ê´äëìøèã ñåêš³º³ä, Õàëüìãèí áèëãò³ ¢ðí, íåð òóóðñí çóðà÷ Ãàððè Ðîê÷èíñêèéèí ¢¢ëäâðèí èê ÷èíðèã òåìäãëâ. Êåëí-óëñèí òóóšèã, õàëüìã ê¢í áîëºíà ñåäêë-óõàã ìåä¢ëñí çóðãóäàðí ³ìòí³ óõàíä ì´œêðñí çóðà÷ ýíäð ÷èãí öàãèã áîëí ³ìòèã çà뺚àõèíü ýí îíö ñ³³õí ìåä¢ëâ. Õàëüìã Òàœº÷èí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) Àõëà÷ À.Êîçà÷êîí É´ð³ëèí áè÷ãèã ýí¢í³ äàðóê Íèêîëàé Íóðîâ êîíôåðåíöèí îðëöà÷íðò óìøš ´ãâ. ²ð³ñ³í õóäîæåñòâèí Àêàäåìèí íåðí äååð³ñ ýí àêàäåìèí ºîëëã÷ ê´äë³÷ Íàäåæäà Êàðãàïîëîâà é´ð³â. Àêàäåìèí ïðåçèäåíòèí é´ð³ëèã ñîœñõàä, àâ÷ èðñí õîâð êàòàëîã Êåëí-óëñèí ìóçåéä áåëãëâ.
Òàœº÷èí ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòð Õð Ýëüáèêîâ, òàœº÷èí ñóðºóëü-ýðäìèí áîëí íîìèí ìèíèñòðèí äàðóê Òàòüÿíà Ïèòüêèåâà, ²ð³ñ³í çóðà÷íðèí Íèèö³í³ Õàëüìã ðåãèîíàëüí Íèèö³í³ àõëà÷ Âèêòîð Äîðäæèåâ êîíôåðåíöèí ê´äëìø éîâóäòà áîëòõà, ãèš é´ð³â.
Ãàððè Îëåãîâè÷ Ðîê÷èíñêèéèí ¢¢ä³âðì¢äèí õóðàœºó ÿºš ìóçåéä ¢¢äñí³ òóñêàð, çóðà÷èí ºîë ê´äëìøèí óë äååð ö³³ëºš Êåëí-óëñèí ìóçåéèí äèðåêòîð, òóóšèí íîìèí êàíäèäàò Èðèíà Ìó÷àåâà ñîœñõâð êåâ. Ñîéëûí åâðîàçèéñê àºóä çóðëºíà èñêóññòâèí, òåð äîòð Ãàððè Ðîê÷èíñêèéèí ¢¢ä³âðì¢ä ÿìàðàí íèë÷³í ê¢ðãñèíü ¢ç¢ëš, ýâð³ííü èëäêëä³í èñêóññòâîâåäåíÿ äîêòîð Ñâåòëàíà Áàòûðåâà òîäðõàºàð êåëš ´ãâ. Õàëüìãèí íåðò³ çóðà÷èí îëí õàëõòà ¢¢ëäâðèí òóñêàð ïåäàãîãè÷åñê íîìèí äîêòîð Ðàèñà Äÿêèåâà, êóëüòóðîëîãèí êàíäèäàò Íèêîëàé Ñàíäæèåâ, Îëíà ïàëàòûí ãåø¢í Èâàí Áàñàíãîâ, ôèëîëîã íîìèí äîêòîð Åâäîêèÿ Õàáóíîâà, òàœº÷èí ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòåðñòâèí ñïåöèàëèñò, Õàëüìãèí à÷òà çóðà÷ Ãåðëÿ Íóðîâà ñîœñõâðìóä êåâ.
Õàëüìã óëñèí çàœ-àâöèã ¢ç¢ëñí, ä¢ðñë¢ëã÷ èñêóññòâä òååãèí óëñ èê êåç³í³ñ àâí èê ýðäìò³ éîâñèíü ìåä¢ëš, á³³ñí öàãèí ´â³ðöë³ òåð àâúÿñìóäûã íåãä¢ëš ´äã³ öàãà ¢éíðò³í ¢ëä³ñèíü ñ³³í³ð ìåäš àâõä ä³êí íåã ñîœñõâð ìåä¢ëâ. Òåðíü "Êàëìûêèÿ" ÐÈÀ-í äåãòðèí ºàðöèí àõ ðåäàêòîð Äàíàðà Äîðäæèåâà êåñí ñîœñõâð. Äàâñí çóí šèëë³ Äàëà ëàìèí ýë÷ Àãâàí Äîðäæèåâ õàëüìã òååãò èð³ä, ñåë³ä³ð çàðºëò êåš³º³ä, ýêèííü ºàð äååð ñóóñí áè÷êí ê´â¢ ¢çí³. Í¢äíü òóññí ê´â¢íä áóðõ çàëš ´ã÷. Õ´´ííü òåð ê´â¢í - Ãàððè Ðîê÷èíñêèé íåðò³ çóðà÷ áîëñìí. ¡¢ä³âðì¢äò³í äîðä áîëí äååä ¢çãèí ä¢ðñë¢ëëºí³ ÿíçèã ñ³³õí íèèë¢ëš, êåö¢ ã¢í óòõòà, ´œã ºàðàä á³³äã çóðãóä áè÷ñìí. Ñîâåòèí éîñíà öàãò øàšíà ó÷ð-óòõèíü á¢ò³ñí çóðãóä çóðñí ê´â¢íä òèèã³ä, îí÷ëš, äååäñ áóðõí õ³ë³š, áèëãèíü åâ³ñí áîëšàíà.
Êîíôåðåíö õîéð ´äð ê´äëâ. ªóðâí ñåêöèí ¢¢ëäâðò îëí íîìòíð, çóðà÷íð áîëí ìóçåéèí ê´äë³÷íð îðëöâ. Ò¢ð¢í ñåêöä Ãàððè Ðîê÷èíñêèéèí ¢¢ä³ã÷ ç´´ðèí, òåðíü êåëí-óëñèí èñêóññòâèí äåëãðëòä ÿìàðàí íèë÷³í ê¢ðãñí³ òóñêàð ꢢíäâð áîëâ. Ñåêöèí ê´äëìøèã Ñâåòëàíà Áàòûðåâà ºàðäâ. Õîéðäã÷ ñåêöä Õàëüìã Òàœº÷èí àõ áîëí äóíäûí ñóðºóëèí ñèñòåìä ñîéë áîëí ä¢ðñë¢ëã÷ èñêóññòâ ÿìàðàí îðì ýçëš³õèí òóñê òîîëâðàðí êîíôåðåíöä îðëöà÷íð õóâàëöâ. Ýíä áîëñí ꢢíäâðèã ïðîôåññîð Ðàèñà Äÿêèåâà çàëš äàâóëâ.
ªóðâäã÷ ñåêöèí ê´äëìøò îðëöñí íîìòíð ²ð³ñ³í áîëí Õàëüìãèí ìóçåéì¢äèí ¢¢ëäâðò, ä¢ðñë¢ëã÷ èñêóññòâèí ç´´ðèã îëíä ìåä¢ëš òàðõàëºíà 糜ãëëºí³ øèí òåõíîëîãèéèí òóñêàð ñîœñõâðìóä êåâ. Êåëí-óëñèí ìóçåéèí äèðåêòîðèí äàðóê Èðèíà Íîâîìëèíîâà ýí ñåêöèí ê´äëìøèã ºàðäâ.
Ðåãèîíìóä õîîðíäê èèì íîìèí-äàìøëòûí êîíôåðåíöñ òàâí šèëä íåã êåãäí³. Ãàððè Ðîê÷èíñêèéèí ìóçåé á¢ðä³õ ñåëâã ²³äðõí³ ýë÷, íîìò À. Êóðàïîâ îðóëš ´ãâ. Òèèì ìóçåéì¢ä øêîëìóäàð ñåêõë³ ñ³í áîëõèí òóñêàð ÷èãí êåëãäâ. Õàëüìãèí áèëãò³ ¢ðí³, ²ð³ñ³í óëñèí çóðà÷èí ¢¢ä³âðì¢ä öàãèí éîâóäò ÷èíð³í ãååëãî çóðà÷íðèã á³³òõ³, öóã êåëí-óëñèã íåãä¢ëš³õèã, ꢜêë ç´´ð áîëš öóã óëñò òóñëšàõèã ìåä¢ëš³í³.

Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ