1957-ч љилин моєа сарин 3-д мана тањєчд тўрўн болљ дііні хґґн областин болн біірн кўч-кґлсчнрин депутатнрин Советин суњєвр болсмн. Моєа сарин 7-д болхла Элстд Хальмг автономн областин кўч-кґлсчнрин депутатнрин Советин тўрўн сессь болсмн. Терўнд областин кўч-кґлсчнрин депутатнрин Советд 79 кўн суњєгдв гиљ зарлсмн. Облсоветин ахлачд Утнасна Дорљ суњєгдсмн. Депутатнрас олн зўсн халхсин єардачнр шиидгдлі. Хальмг автономн областин сурєуль-эрдмин єардачд 49-ті филологин номин кандидат Илишкині Иван шиидгдсмн. Дііні ґмн эн РСФСР-ин Наркомпросин Цутхлњ номин болн шинљллєні институт тґгсієід, хальмг улс дунд тўрўн болљ кандидатск диссертац харсад, цґн љилин туршт темдгті номтнр Б. К. Пашковин, В. М. Чистяковин, Ф. Ф. Советкині єардврт кґдлсн болдг.

Давсн зун љилин далдгч љилмўдт литературин хаалєд орсн Шанан Дольгана «Эврі єазр – ээљ» гидг шўлгтнь иим мґрмўд бііні.

Хальмг улсин урн ўгин эклц холын-холас эклні. Кедў зууєад љилмўд давад біісн бийнь урн ўгин шинрлт улм икдід, ґсід йовхинь бидн, ґдгі цага улс, ўзљ медљ біінівидн. Тиим соньн юмн ХХ зун љилин чилгчір учрв. Китдин Шинљіні Эрин Хіврє нутгин Тівлхт моњєл сумнд тґрсн Осорин Утнасун Ірісін нутгт бііх Хальмг Тањєчд 1993 жилд нўўљ ирв. Утнасун Шинљіні багшин ик сурєулин келн-утх зокъялын мергљл тґгсієід авсн эрдмірн кґдлсн билі.

Хальмг Тањєчин улсин шўлгч Эльдші Эрднь 60 љилі ґґнін темдглљіні. Хальмг литературт зґвті орман эзлљіх, олн умшачнрин дуринь суњєсн бичічин ончта ґґнд нерідсн ўўдігч асхн А. Амр-Санана нерті Келн-улсин библиотекд болв. Литературн эн харєлтд бичічнр, багшнр, сурєульчнр, оютнр, йосна элчнр, сойлын кґдлічнр орлцв. Ґґнлінь ирлцўлљ, литературн ўўлдврт кўцсн ґґдін кўцімљинь темдглід, Тањєчин Толєач Бату Хасиков Зірлгірн «Хальмг Тањєчин ачта иргн» гидг кўндті нериг Эльдші Эрдньд зўўлєв.

Октябрьск хўвсхлин ґмн хальмг келн-улс у-ґргн теегір орчлњгин аюлла харєад, кир-нуєудтан даргдад, кесг геміс кґлті хорад, тўрў-зўдў ўзід нўўљ йовсн цагтан туслњ бийнь йос бірх, эвріннь тањєчта бііхин туск ухан ордго біісмн. Эврі тањєч бірх шиидвр єарєлєн энтн ик байр біісмн. Хальмгуд цуєар эн байрт бахтљ йовсмн. Эврі тањєч хальмг келн-імтні біідл-љирєлд ик чинр зўўљісмн. Тегід чигн XX зун љилин 20-30-ч љилмўдт тањєч эклљ ўўдљ, делгрљ батрљ йовх кем йир љигті, ґврмљті цаг бііснь лавта.

Ирх жилд мадн Тґрскін харсгч Алдр діінд диилвр бірсні 75 жилин ґґн темдглхвидн. Энтн олн-імтні ґргмљті байр. Тер юњгад гихлі єалзурљасн фашистнриг хамх цокад уга кехин тґлі ик-бає уга тівцін орулсмн. Залу улс бу даахарн фронтд мордсн цагла арднь ўлдсн кўўкд улс, кґгшд, бичкдўд чидлін агсад, фронтд дґњ болхин тґлі кґдлљ йовсмн. Тірі тірід, мал ґскід, дулан беелі, ґґмс ґлгід, дііні зер-зев кеєід, окоп малтад, цуєар чидлін нґґлго кґдлљ йовсмн.

Эндр цуг нарт-делкід ґрк-бўлин Ґдр темдглљіні. Кўн болєнд ґрк-бўлнь чидл-омг урєадг, урмд ґгдг булг болна. Ґрк-бўлд бидн сурємљ авад, олна хормад багтљ, эк-эцкиннь нер дуудулхар зўткнівидн. Эк-эцк болєн ўрдтін чик сурємљ ґгч, теднь сурєульта, сін эрдмті болљ бийін дааљ йовтха гисн кўслті болдг биший. Кґтчнр селінд біідг Баатр болн Надежда Талтаевихн тавн ўрті, эдн «Кўўкдтін чик сурємљ ґгсн тґлідін» гидг Хальмг Тањєчин темдгір ачлгдсмн.

Ямаран чигн келн-улс эврі келті, тґрскн келндін эњкр, хару болна.
Мадн, хальмгуд, эврі келін геељінівидн. Келні тґрір олн сўўрмўд, селвлціс давулна. Зуг келхіс нань кесн дала юмн уга. Тґрскн келін хадєлљ, делгрўллєні туст хамгин тўрўнд хальмг келні багшнр ик кґдлмш кељіні. Ґдгі цагт кўўкд, эдні эк-эцкнрнь чигн келін медхш. Тегід чигн хальмг келні багшар кґдлхд амр биш. Тер бийнь багшнр урмдан геелго, уралан зґрљ, арє-чидлін єарєљ, кўўкдт хальмг кел дасххар зўткљіні.

Алдр Диилврин Ґдрин ґмн ґргнд кґгшдин болн гемті-шалтгта улсин Гер-интернатд байрин керг-ўўлдвр болв. Эндр эн социальн учрежденьд 7 ветеран бііні, эднд Ірісін Президент Владимир Путині Йґрілин бичг бірўлљ ґггдв. Хальмг Тањєчин социальн делгрлтин, кўч-кґлсні болн кґдлмшір тетклєні министрин ўўлиг дааљадг Марина Ользятиева терўг ветеранмудт бірўлљ ґгід, Алдр Диилврин Ґдрлі медітнриг йґрів.

Элст балєснд біідг Иван Санджиевич болн Екатерина Дорджиевна Убушиевихн Хальмг Тањєчин эрўл-менд харлєна делгрлтд ик тівцін орулсн улс. Герин эзн мана тањєчд залу улс дундас тўрўн провизор болсмн, СССР-ин болн КАССР-ин эрўл-менд харлєна йилєін сін кґдлічин ґґдін нер зўўні. Екатерина Дорджиевна болхла олн љилдін Кґтчнрі района больницд, Элст балєсна поликлиникд болн тањєчин эрўл-менд харлєна министерствд кґдлсмн. Эн хаврар медітнр 80 љилин ґґнін темдглв, єурвн љил давад, эдн хамдан тівн љилдін бііхин ґґнд кўрхмн.