Шидр Баһ Дөрвдә медәтнрин болн гемтә-шалтгта улсин гер-интернатд ясврин көдлмш төгсснә хөөн дегтрин саң үүлдврән эклв. Ода энд сарул цевр хорад тааста дегтр ирҗ авхин төлә сән таал тогтагдв. Дегтрмүдин төлә шин тагмуд углҗ тәвгдв.

Хальмг Таңһчд «Земск доктор/земск фельдшер» гидг көтлврт орлцҗ чадх эрүл-менд харлһна көдләчнрин то-диг икдүлгдв. Ода селән һазрт көдлхәр ирсн эмчнрлә болн фельдшермудла зерглҗ ФАП-мудын медсестрас болн акушеркс демин мөңг авх зөвтә болв. Эннь таңһчин эрүл-менд харлһна министерствин седвәрәр Хальмг Таңһчин правительствин тогтаврт батлгдв.

Одахн хальмг кел көгҗүлхд туслдг «Хальмг келн» гидг олна саңгин һардач, көгҗмин зокалч (композитор), «Зултрһн» гидг олн-әмтнә ансамблин һардач Ууҗан Нохашкин Бадм (Уджаев Борис Николаевич) мана редакцд гиич болад залрҗ ирсн бәәнә.

Сурһуль – ухани булг гиҗ хальмг улс дунд кезәнәс авн келгднә. Тегәд ухани булгас амсч үзхин төлә мана баһчудын зәрмснь талдан балһсдт, талдан орн-нутгудт чигн одад сурдмн. Хальмг ик сурһуль оютнртан сольлцана көтлврәр талдан һазрин ик сурһульмудт орхд туслна. Үүнәс нань Хальмг ик сурһулян төгсәсн улсиг талдан балһсдт магистратурт орхлань байртаһар күләҗ авна. Тер мет Эрднин Аюка дөрвн җил хооран Хальмг келн-бичгин болн дорд үзг шинҗллһнә деед сурһуль (институт) төгсәһәд, Китдин Өвр Моңһлын хотл балһсн Көк-Хотд одад, тендк ик сурһульд орсмн. Шидр эн мана зәңгчин сурврмудт тодрха хәрү өгв.

Кезәнәс нааран мана өөрднр Цаһан Сар байриг темдглдг йоста. Эн байр сарин литәр шин җилиг угтҗах байр болҗана. Җилин сүүл өдриг “бүтүн” (30-ч өдр), сарин эклц өдриг “шинин негн” гиҗ нерәднә. Хальмгуд Зулын байрар нас авдг, хәрнь моңһлын өөрднр Цаһан Сарар нас немдг. Тиим болхла эн байр ик чухл байр болҗана. Цаһан Сар зөрүлҗ олн өдрин өмнәс белдвр кегднә. Мана өөрднр эн байриг әдлхн темдглдг йоста болв чигн, зуг бичкн йилһвр бас бәәнә.

1943-ч җил декабрь 28-д дегц хальмгудыг нүүлһхлә, Мууһа Борис шинкән көлдән орсн бальчр көвүн, хаалһин түрү-зүдүг дааһад, экиннь нилчәр әмд үлдсмн. Муев Борис Доляевич 1942 җилд Көтчнрә района Сарпа селәнд төрсмн. Эцкнь – Долян Му, Моңһл орн-нутгин революцин орлцач, офицер, экнь – Боова. Эцкнь отхн көвүһән һарад угаднь сәәһән хәәв. Борис деерән хойр ахта, нег эгчтә үлдсмн. Боова һанцарн дөрвн үрән атхад үлдв.

«Эрүл-менд харлһн» гидг келн-улсин төсвин медлд П.Жемчуевин нертә таңһчин эмнлһн зүркнә-судцна гемтә улсин төлә шин кергсләр теткгдв. Коронавирусн гем учрснас иштә эн күцц кевәр олзлгдад уга билә. Болв цөөкн өдр хооран гемтә улст стационарн кевәр медицинск дөң күрглһн эклв, тегәд шин кергсл эдлврт орулгдв.

Эн өдрмүдт Элст балһснд бәәдг Клавдия Давыдовна Амнинова ончта өөнән темдглҗәнә. Таңһчин эрүл-менд харлһна халхд тәв һар җилдән көдлҗ йовх «СССР-ин эрүл-менд харлһна йилһән сән көдләч» болн «Хальмг АССР-ин эрүл-менд харлһна ачта көдләч» гидг өөдән нер зүүҗәх Амнина Клавдиян тускар хамдан көдлҗәх үүрмүднь бичхиг сурв. Байн дамшлтта, өөдән мергҗлттә, кергән йилһән сәәнәр меддг, көдлмштән ик дааврта болсн деерән эн цаһан седклтә, үр-иньгсг, ик санан уга күүкд күн гиҗ үүрмүднь буульҗ келв.

Лу сарин 15-д Әрәсәд дәәч-интернационалистнрин санлын Өдр болн советск цергүд Афганистанас һарһлһна 32-ч җил темдглхмн. 1989-ч җилин эн өдрлә СССР-ин правительствин шиидврәр кемҗәтә советск цергүд Афганистанас күцц һарһгдсмн.

Давсн җил мана таңһчин төлә йир күнд болв. Ниднәһә ирсн хальдврта гем коронавирусин тускар би келҗәхшв. Ковидәс көлтә ода цуг нарт делкә муулян эдлҗәнә. Би оңдан төрин тускар келхәр бәәнәв. Өңгрсн җил мана селәнә эдл-ахун төлә нег үлү күнд болснь маһдго. Урднь үзгдәд уга һаңнас көлтә зуни кемлә цуг мана теегт малын идг шатҗ одв. Тегәд чигн хөөчнрт болн үкрчнрт үвлд хоршасн хотан малдан зуни дундк сарас гилтә өгх кергтә болв.
Яһад гихлә мал гисн юмн хальмгудын төлә хамгин үнтә зөөр мөн. Эн учрар әмтн зальврад деед-бурхдас хур сурад бәәсмн. Зуг зуни кемлә теңгрәс мана һазрур нег чигн дусал унсн уга. Ода күртл мана теегт сән хур орад уга. Болв хойр дәкҗ икәр цасн орв. Эннь бас сән, яһад гихлә цасн – бас уснлм. Түрүн болҗ цасн давсн җилин үкр сард орла. Хөөннь цасн одахн гишң сәәнәр орв. Ода һазр усар ивтрәд, өвсн урһад, малын төлә идг сән болх гиһәд бидн цугтан орсн цаснд теңкән угаһар байрллавидн.
Харм төрхд, Элстд цасн хәәлснә дарунь балһсна уульнцар боомтг угаһар йовдг арһ тасрв. Яһад гихлә әмтн йовдг хату девскртә хаалһс хәәлсн усар дүүрәд, элстихнд ик гидг төр үүдәв. Үлгүрнь, би өдр болһн серүн аһарар киилхәр эврә Клыковин нертә уульнцар йовхдан дуртав. Зуг цасн хәәлснә хөөн әмтн йовдг хату девскртә хаалһар йовн ядв. Хамаран эс хәләввчн эңдән шуугатаһар гүүҗ йовсн усн билә. Йосндан муулян эдлв. Ода усн һазрт ивтрәд уга болв. Яһад гихлә һаң халун, хур-чиг хатяр регионмудт усн түргәр һазрт ивтрнә.
Зуг тер бийнь балһсна һардврт эн туст эврә сурврмудан өгх санатав. Миниһәр болхла, эдн иим төр болхнь урдаснь медх зөвтә бәәсмн. Әмтн йовдг хату девскртә хаалһс усар бичә дүүртхә гиһәд ю кехнь балһсна һадврин специалистнр меддгнь лавта. Зуг Элст балһсна мэрий энүнә тускар ухалсн уга бәәдлтә. Цадхлң күн өлн күүг меддго гидг үлгүр бәәдг биший? Яһад гихлә Элст балһсна толһачнр маднла әдл йовһар йовдмн бишлм. Тедн цуһар цергллтин гиигн машиһәр йовналм. Эн төриг яһҗ хаһлхнь кесг эв-арһ бәәхнь маһд уга. Үлгүрнь, хату девскртә хаалһас усн баһ кемҗәтә цувгудар тогталд гүүһәд тендән хоршагдх зөвтә. Тогталд хоршагдсн усар олн зүсн туста керг күцәҗ болхмн.
ШААКУН Василий