А. Амр-Санана нертә Келн-улсин дегтрин саңгин Көглтин Даван нертә утх-зокъялын музейд дегтрин көрңгнь байҗв. һазадын орнд барлгдсн өвәрц нег һарциг музейд эн өдрмүдт белглв.

Диилврин өдриг угтад, «Жаңһр» Хальмг Таңһчин наадһасин театр шин наад белдҗәнә. Төрскән харслһнд ончрсн хальмг баатрмудын санлыг тевчәд, театрин коллектив үүдәгч үүлдврән шунмһадулҗана.

Эндр радиозалһлдана көдләчнр сән өдрән темдглҗәнә. Әрәсән орн-нутгт олн радиостанц көдлнә, тедн дунд Хальмгин радион көдләчнр олн җилдән эврәннь соңсачнрин төлә соньн соңсхврмудан белднә.

Кезәнә нег цагт күчтә гидг байнчн китд хан бәәҗ. Эң-зах уга һазрмуд, ке-сәәхн бәәшңгүд, алтар, үнтә чолуһар дүүрң авдрмуд эн болн нань чигн зөөрнь алвтднь то- тоомҗ уга болна. Нег дәкҗ хан ду дуулдг илвтә шовуна тускар соңсна. Экләд дуулсн саамд деерәс һазриг халулҗадг нарн чигн эн дуунд авлгдҗ, эргцән баһрулдг болна. Тегәд эн китд хан өвәрц шовуг эврә алвтдан авч ирхәр зарцнран олн һазрмудар йовулдгчн.
Теднь шовуг олҗ авад, хаана бәәшңд авч ирдг болна. Хан шовуна ду соңсхар өдр болһн өрүн эрт босдг болв. Зуг шовун ә-чимән уга, тагчг бәәв. Җиврән буулһад, нүднәснь нульмсн һарчахинь хаана зарцнр үзәд, эзндән медүлнә. Тиигхлә эн шовуг цуг нарт- делкәһәр авч йовад, альд дуулхинь медх кергтә, гиҗ цецн ухата нег көгшә хаанд селвг өгдг болна. Тиигәд йовад йовҗ, хаана зарцнр Әрәсән Өмн үзгин нег булңд у-өргн теегт гөрәсд гүүҗәхиг үзсн, халун шүрүн салькн үләҗәхиг, зурмна ә һарчахиг соңссн илвтә шовун тер дарунь экләд дуулдг болна. Эн кемд олн зүсн өңгтә бамб цецгүдәр бүркгдсн көк тег олна оньгт тусхагдна. Эннь шовуна төрскн һазр –усн болҗ һарв, тегәд эврә отг- әәмгәсн салад, зовад гейүрҗәхиг хан медәд, аштнь шовуг сулдхна.

Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Батун зәрлгәс иштә сара хонгтан давулгдҗасн бамб цецгин наадм төгсчәнә. Район болһн эврәннь соньн, өвәрц көтлврән белдҗ, олн гиичнрән тосв.

Шидр Ростов-на-Дону балһснд нүднә харань муурсн улсин Әрәсән олна ниицәнә (ВОС) седвәрәр «Хойр җивр» гидг марһан болв. Хальмг Таңһчас терүнд Элст балһснд бәәдг Казанцевихнә өрк-бүл орлцв. Байрта Михайловна болн Алексей Николаевич ханьцад, хөрн һар җилдән хамдан бәәнә.

Мөрн сарин 24-д Әрәсәд Алдр Диилврин өдр угтҗ «Георгиевская ленточка» нертә Цугәрәсән керг эклв. Җил болһн Диилврин өдрин өмн өргнд, орн-нутгин иргнмүд, ик-бичкн уга энүг хувцндан торһад зүүнә.

Шидр Әрәсән Орн-нутгин Хүүвин эрүл-менд харлһна комитетин ахлач Башанкан Бадм «Орн-нутгин санитарн харслт – эрүл-мендин әәмшг уга бәәдл» гидг шаңһа төсвин «Санпросвет» гидг керг-үүлдврт орлцад, терүнә йовудт Хальмг Таңһчин ах санитарн эмч Санҗин Җаңһрла харһв.

«Пушкинск карт» төсв олн улс дунд ик тааслт олв. Өсч йовх үйнрин төлә һарһгдҗах килмҗ өрк-бүл болһниг олна, сойлын, сурһулин халхин көдләчнриг негдүлв. Эн мана җирһлд мадниг хамцулдгнь мана үрд. Теднә хөвтә җирһлин төлә кен чигн бәәсән өгхмн, насн-җирһлән әрвлшго. Тегәд чигн өсч йовх күүкд-көвүд эрүл-менд болн цуг халхин медрлтә болхин төлә өрк-бүл, дунд сурһуль, олн нань чигн бүрдәцс шунна. Эн үүлдврт шидр орн-нутгин Президент һарһсн седвәр ик дөңцл болҗана. Кергиг уралан йовулхин төлә илт үүлдвр күцәх кергтә. Тиим нег үүлдврнь цуг орн-нутгар кегдҗәх «Пушкинск карт» төсв болҗана.
Эн ик чинртә керг-үүлдврин тускар Әрәсән билг-эрдмин ачта үүлдәч, «Өөрднр» бииһин театрин һардач болн ах балетмейстер, Хальмгин Баатр Нәдвдә Петр ухан-тоолврарн хувалцҗана.

Эн җил Әрәсә болн Моңһл хоорнд элчнрин хәрлцә батруллһна 100 җилин өөн темдглгдҗәнә. 1921-ч җилд үкр сарин 5-д Москва балһснд Моңһлын олн-әмтнә болн РСФСР-ин һардврин хоорнд бооцан батлгдсмн. Зун җилин туршарт хойр орн-нутг политическ, экономическ, хулд-гүүлгәнә, сойлын халхар хамцу үүлдҗ, иньгллтин болн нөкцлтин залһлдаг батрулв. Эн залһлда делгрүллһнә чинртә кергт Хальмг Таңһчин тәвц чигн бәәнә, юңгад гихлә ахнр-дүүнр болҗадг моңһл болн хальмг улсин тууҗ, сойл негн болҗана.