Хальмг Таңһчд селәдин бәәдл-җирһл кезә чигн олн улсин җирһллә залһлдата бәәсмн. Таңһчиг 1943-ч җилин бар сарин 28-д уурулсна, олн улсиг малын вагодт орулад, ямаран чигн учр-утх угаһар Сталинә зәрлгәр киитн Сиврүр тууврт күчәр йовулсна ашт кесг зун хальмг селән хоосрад, әмтнә малнь мәәллдәд, мөөрлдәд, нохаснь хуцлдад үлдв.

Вузмудын медлд билгтә күүкдин төлә школ-интернатмуд бүрдәх. Тиим интернатмуд секлһн – цагин неквр. Билгтә әмтн альд болв чигн, болв хамгин түрүнд номин, сурһуль эрдмин халхд кергтә. Эдн шин технологийсиг делгрүлх, йиртмҗ шинҗлдг, экологийиг харсдг болн нань чигн номиг иргчдән гүүдүлх зөвтә.

Иим нертә байрин ик керг-үүлдвр давсн долан хонгт Кабардино-Балкарьт болв. Нертә шүлгч, утх-зокъялын болн олна үүлдәч Салих Гуртуевд «Хальмг Таңһчин улсин бичәч» гидг күндтә нер зүүлһсн йовдлд тернь нерәдгдв. Кабардино-Балкарин сойлын министерств болн бичәчнрин Ниицән эн керг-үүлдвриг белдҗ бүрдәв.

Хальмгудын тускар бичсн нертә улсин дунд Карл Дитрих Баркман йовна. Эн 1919-ч җилд Амстердамд төрсмн. Лейден балһсна ут тууҗта голландск Ик сурһульд китд кел гүүнәр дасла. Дәкәд немр япон болн орс кел дассн бәәҗ. 1946-ч җилд Баркман элчин цергллтд үүлднә. Түрүләд эн Китд орн-нутгт көдлсмн. Нидерландын элчин ямд (посольство), делкән кесг хотл балһсдт – Москвад, Парижд, Джакартад, Афинад, Токиод, Брюссельд болн нань чигн һазрт, үүлдсмн.

Өөрд улс олн баатрльг туульта болн дуулврта. Хамгин нертәнь – “Җаңһр”. “Җаңһриг” Хальмг Таңһчин ик-бичкн улс сәәнәр меднә. Зуг өөрд улсин оңдан баатрльг туулиг мана умшачнр сәәнәр медхш. Мана ах-дү Моңһл улсин, Китдин Шинҗәнә өөрд дунд «Хан Харңһу», «Бум Эрднь», «Дәәни Күрл» болн нань чигн туульс кезән-кезәнәс нааран амн үгәр келгдәд бәәҗ өдгә цаг күртл ирсмн. Иим нертә туульс Хальмг Таңһчд барас һарад уга билә. 80-ч җиләс авн 1992-ч җил күртл Шиңҗәңгин ард кевллин хорад барлад һардг «Хан Теңгр» цуврл бичгин «Хан Харңһу» гидг дегтрин нег бөлгиг тод бичгәс өдгә хальмг бичгт буулһад таднд тусхаҗанавидн.

Драмин болн шог наадна орс театр эн љил 30 љилі ґґнін темдглљіні. Болв пандемийин біідліс ишті байрин ик керг-ўўлдвриг хґґннь кехір театрин коллектив шиидв. Ода деерін эдн хілієічнртін белдсн нааддан ўзўлід, шин наадд бас белдљіні. Тиигід ўўлдврін зогсалго, онлайн янзар кґдлљіні.

Элстд зурачнрин болн улсин декоративн - урн єарин эрдмин эрдмчнрин галерейд шин єііхўл секгдв. Адыгейин зурач Сергей Филатовин ўўдіврмўдлі эн єііхўлд таньлдљ болхмн.

Давсн љилин бар сард Элстд «Хальмгин бає наста билгтнр» гидг тањєчин марєан болв. Бичкдўдин кґгљмин, искусствин сурєульмудын сурєульчнр, дундын сурєулин бўрдіцсин оютнр тер марєанд орлцв. Хальмгин тўрўн профессиональн кґгљмч Петр Чонкушовин 90 љилин ґґнд эн марєан нерідгдлі. Марєана диилічнр єашгар ачлгдв.

Одахн Алдр Диилврин 75-ч өөнд нерәдсн Амр-Санана нертә Хальмг үндсни дегтрин саңд белдгдсн шин дегтр барас һарсмн. Эн дегтрт дәәнә цагин санлд нерәдсн келврмүд, шүлгүд, урн-зокъялын шалһлһна илдклмүд орсмн.

Урд цагт эң-зах уга Евразийн Ик көдә теегин зүркн болсн Алта Алг уулын эргндк һазриг Зүн Һарин догшн нутг гидг бәәҗ. Эн орн ода уга болв чигн, дуута Дөрвн Өөрдин домг-туульс, дун-үлгүр, баатрмудын йовдл чигн ода күртл бәәҗ, мана цагин әмтнә зүрк авлна. Теднә негнь Шону баатрин домг.