Шидр мана Элстд шаҗн хоорндк нарт-делкән баһчудын ик хург болв. Нарт-делкән баһчуд нааран ирҗ шаҗна төрәр күүндҗ эн керг-үүлдвр давулснь ирх җилд мана таңһчд болх шар-шаҗна нарт-делкән III хургт белдвр келһнә дәкәлд нег девсңгнь болна, гиҗ Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Бату темдглв.

- Хальмгуд Европин һазрт бәәдг һанцхн буддистнр, эднә шаҗна болн сойлын уурхан саң мана орн-нутгин оюни зөөрин нег хүвнь болҗана. Әрәсән Президентин зәрлгәр тогтасн мана саң буддологин халхар кеҗәх шинҗллтиг өргҗүллһнд нилчән күргх зөвтә, – гиҗ Бурхн-багшин сурһуль-эрдмиг болн шинҗллтиг дөңндг саңгин вице-президент Денис Возилов келв. – Эндр өдр Элстд болҗах шар шаҗна сүзгтнр болн талдан шаҗна баһчудын нарт делкән ик хург дарук җилин һаха сард Хальмг Таңһчин хотл Элстд болх III нарт делкән бурх шаҗна ик хургт белдлһн болҗана. Баһчуд эн көдлмшт шунмһаһар орлцҗах йовдл ик чинр зүүҗәнә, тиим кевәр иргч ик керг-үүлдвр бас сән аштаһар давх гиҗ нәәлх арһ маднд өгчәнә. Немҗ келхлә, ик ханлтан Хальмг ик сурһулин һардврт, багшнрт болн оютнрт, тер мет Бурхн багшин номин делгрлтд, буддологин шинҗллт келһнд, эн салврин ик кемҗәтә нарт делкән керг-үүлдвр бүрдәлһнд ик дөңгән күргҗәх Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Батуд өргх кергтә гиҗ Денис Леонидович темдглв.

Үкр сарин 29-30-д Элстд «Әрәсән келн-улс Төрскән яһҗ харссна тускар» гидг Цугәрәсән номин хург болв. Энүг РАН-а Хальмг номин төв болн Әрәсән цергә-тууҗин ниицән бүрдәв. Түрүн өдр болсн сүүриг номин төвин һардач Куукан Виктория һардҗ давулв.

Давсн үлмҗ өдрлә Элстд Хальмг ик сурһулин – йилһән сәәнәр сурдг оютнрин орлцлһтаһар ик хург болв. «Хальмг ик сурһулин нүүрләчнр - таңһчин иргч» - гиҗ энүг нерәдв.

Одахн Хальмг ик сурһулин профилакторийин 45 җилин өөнд нерәдсн байрин хург болв. Энүг нүр үгәр эн бүрдәцин ах эмч Любовь Джексембекова секәд, коллективин ветеранмудыг йөрәв, эднд белгүд бәрүлҗ өгв. Цааранднь ах эмч профилакторийин күцәҗәдг үүлдврин тускар тодрхаһар келҗ өгв. Хамгин түрүнд энд көдлҗәдг эмчнр оютнрин болн хальмг вузин багшнрин эрүл-менд батруллһнд һол оньган тусхана. Зәрм оютнр нам сурһульд сурчаһад чигн гемтә-шалтгта болна. 2023 җилин ашар кесн то-дигәр, цуг оютнрин зуг 41 процентнь эрүл-менд болҗ йилһгдв, наадкснь гемтә-шалтгта болҗ һарв.

Эндр олимпиадмудт сурһульчнрин медрлинь гүүдүллһнд, нег үлү эсвәр, физикәр, химийәр, биологийәр сәәнәр белдлһнд һол оньг өггдҗәнә. Мана таңһчин сурһульчнр бас йиртмҗ шинҗллһнә болн гуманитарн кичәләр шунлттаһар Цугәрәсән олимпиадт орлцна. Одахн болхла муниципальн кемҗәнд олимпиадмуд болв. Ирх җилин эклцәр таңһчин болн Цугәрәсән олимпиадын ашлгч девсң бүрдәгдхмн.

Одахн Элстд Хальмг ик сурһулин коллектив багшин өдрән өргнәр темдглв. Байрин хургт хальмг вузин багшин-профессорин ханиг таңһчин залврин Ахлач Босхмҗин Гилән йөрәв. «Бидн цааранднь хальмг вузин кесг салврин төсвиг дөңнҗ, нөкцлтән делгрүлҗәнәвидн. Тер мет селәнә эдл-ахун министерствин мөрәс эн халхар күцәҗәх номтнрин шинҗллтд, салврин делгрлтд нилчән күргәд бәәхнь лавта.

Хальмг Таңһчд арһлачнрин җисәнә делгрлтд ик оньган өгч, региона һардврин болн залврин нилчәр баһ бүрдәцс секлһн, экспортыг өргҗүллһн өсәд йовна. Тер кергт «Росмолодежь» шаңһа агентствин көдләчнр шунмһаһар орлцҗ, баһчудт эврә салг-үүлдвр секлһнд дөң болҗ тиим төсвиг кесг регионд тохрана.

Эн җил Әрәсән гегән-герлин министерств сурһульмудт бәәдг музеймүд дунд соньн марһа бүрдәсн билә. Хальмг Таңһчин сурһуль-эрдмин бүрдәцс терүнд шунлттаһар орлцв. Лаганя, Баһ Дөрвдә, Сарпан, Приютна, Хар Һазра райодын болн Элст балһсна дунд сурһульмуд региональн девсңгин марһанд орлцад, Очра Номтын нертә Элст балһсна 8-ч тойгта болн Сарпан района Х.А.Надеевин нертә Уманцевск дунд сурһульмуд ончрад, ашлгч марһанд орлцх зөв авсмн. Энүнә ашар Элстин 8-ч тойгта дунд сурһуль һурдвгч орм эзләд, нег һазра улсин төлә байр-бахмҗ үүдәв.

«Негдсн Әрәсә» партин ханьд орҗадг депутатнр болн сенатормуд садмудт болн колледжмүдт 2025 җилд кех бат ясврин йовудыг бүрткх.